Nog een krappe twee weken, en dan mogen we allemaal weer naar de stembus, dit keer voor de gemeenteraad. Hier en daar klinken al verontrustende geluiden over de verwachte opkomst. Volgens peilingen zouden we wel eens een nieuw historisch dieptepunt kunnen bereiken, met een opkomst van minder dan 50%. Landelijke kopstukken van grote politieke partijen spraken er vorige week in Pauw en Witteman hun zorgen over uit en wezen naar het steeds groter wordende belang van de lokale politiek. Juist nu zouden mensen massaal naar de stembus moeten gaan, want je stem is meer waard dan ooit.
Maar hoeveel is je stem eigenlijk waard? Het antwoord is: vrijwel niets. De reden hiervoor is niet dat politieke partijen één pot nat zijn en het dus niet uitmaakt op welke partij je stemt. Onderzoek van Maarten Allers in ESB suggereert dat de lokale verkiezingsuitslag wel degelijk een stempel drukt op het gemeentelijke beleid: “De politieke kleur van de gemeenteraad is duidelijk van invloed op de belastingdruk.” Ook voor de verdeling van de gemeentelijke lasten over bevolkingsgroepen maakt het uit wat de samenstelling van de gemeenteraad is, zo blijkt uit dit ESB-artikel van Matheus Wassenaar.
De waarde van je stem is, ondanks deze bemoedigende studies, toch nihil omdat de kans dat jouw stem de zetelverdeling in de raad beïnvloedt nagenoeg nul is. Met andere woorden: de kans dat jouw stem de doorslag geeft, is verwaarloosbaar klein. De moed om te gaan stemmen zakt je in de schoenen bij deze gedachte. Zo bezien is het eigenlijk wonderlijk dat zoveel mensen de moeite nemen om hun stem uit te gaan brengen. Meer dan 6 miljoen Nederlanders zullen dat op 19 maart toch doen. Wat bezielt ze?
Normen spelen een belangrijke rol. Mensen stemmen omdat dat is wat je behoort te doen. Niet gaan stemmen brengt bij veel mensen schuldgevoelens en gevoelens van schaamte met zich mee. Een recent onderzoek in de VS laat op ingenieuze wijze zien hoe belangrijk zulke gevoelens van schaamte zijn. De waarde van gaan stemmen omdat anderen zullen vragen of je gestemd hebt blijken zo’n 10 dollar te zijn. Als het weer een beetje meezit, is dat al snel genoeg om de kosten van de gang naar de stembus ruimschoots goed te maken.
Rest de vraag waarom mensen niet gewoon liegen over hun stemgedrag. Kun je de schaamte over niet stemmen vermijden door te liegen dat je wel gestemd hebt? Nee, liegen is voor veel mensen ook duur. Zo laat dit recente Duitse onderzoek zien dat mensen niet bereid zijn te liegen, zelfs als er 15 euro mee te verdienen is en de kans om op je leugen betrapt te worden nul is.
Wat kunnen bezorgde politici doen om de opkomst te verhogen? De sleutel ligt bij campagne voeren, en dan niet alleen voorafgaand aan de verkiezingen, maar vooral ook na 19 maart. En dan vragen: En, heeft u gestemd?
Auteur
Categorieën