Kredietcrisis treft flexwerker

binnenland

Kredietcrisis treft flexwerker
Nederland telt in vergelijking tot het buitenland veel werk­
nemers met flexibele arbeidscontracten. Volgens een DNBenquête onder Nederlandse bedrijven zullen flexwerkers
flink kunnen worden getroffen door de kredietcrisis, met een
fors oplopende werkloosheid tot gevolg in 2009, veel forser
dan tot dusverre voorzien.

I

n een zeer kort tijdbestek zijn de vooruitzichten
voor de Nederlandse economie sterk verslechterd. Was tot voor kort de Nederlandse producent positief gestemd, in enkele maanden tijd
is de stemming compleet omgeslagen. Bedrijven
zijn plotseling veel somberder over de orderpositie.
Vraaguitval komt zowel vanuit het buitenland met
een inzakkende wereldhandel als vanuit het binnenland door een terughoudende consument. De
kwestie is hoe het Nederlandse bedrijfsleven op
deze plotselinge negatieve vraagschok zal reageren.
Reageren bedrijven door hun prijzen te verlagen,
hun winstmarges te verkleinen, met een kostenreductie of productievermindering? In november 2007
is deze, toen nog hypothetische, vraag aan een
representatieve dwarsdoorsnede van Nederlandse
ondernemers voorgelegd. Ruim duizend personen,
geselecteerd uit een omvangrijk TNS-NIPO-panel
van hoger management en eigenaren, hebben aan de
enquête meegewerkt.

Marco Hoeberichts
en Ad Stokman
Onderzoekers bij De
N
­ ederlandsche Bank

116

ESB

bepalingen met zich meebrengen. Overigens was ten
tijde van de enquêtering de recentelijk open­ estelde
g
werktijdverkortingsregeling voor bedrijven die met
een sterke vraaguitval kampen nog niet aan de
orde. Wat hiervan het effect is kon ten tijde van de
enquêtering derhalve niet worden gemeten. Onder de
huidige omstandigheden van abrupte globale vraaguitval zonder zicht op een spoedig herstel bieden
tijdelijke arbeidskrachten ondernemingen een snelle
en goedkope manier om daar op in te spelen. Hoe
snel hangt mede af van welke sectoren het hardst
worden geraakt en in welke sectoren flexwerkers het
meeste voorkomen. Volgens de enquête maken alle
bedrijfstakken in aanzienlijke mate gebruik van tijdelijke arbeidskrachten. Ze komen verhoudingsgewijs
vaak voor in de detailhandel en horeca, maar minder
in de groothandel.

Snel oplopende werkloosheid

Hoe sterk kan de werkloosheid dit jaar oplopen als
gevolg van het niet verlengen van tijdelijke arbeidscontracten? Op macroniveau bestaat ruim negen
procent van de werkgelegenheid in Nederland uit
flexibele arbeidscontracten (CBS, 2008a). Dit zijn
bij elkaar 575.000 mensen. Hierin zijn ook de
bijbaantjes van jongeren en studenten begrepen.
Worden deze buiten beschouwing gelaten, dan gaat
het nog steeds over naar ruwe schatting 460.000
personen. Daarmee steekt Nederland ruim uit boven
Reactie van Nederlandse bedrijven op
de meeste andere Europese landen, met uitzondevraaguitval
ring van Spanje. In het meest zwarte scenario zou
Uit de enquête komt naar voren dat twee van de
geen enkel tijdelijk arbeidscontract meer worden verdrie ondervraagde ondernemingen kostenreductie
lengd en loopt de werkloosheid in een jaar tijd met
als belangrijke maatregel zien bij een sterke daling
460.000 personen op, wat zou neerkomen op een
­
van de vraag. Aanpassing van de winstmarges of de
stijging van de werkloosheidsvoet met zes procent­
prijzen volgen op enige afstand als tweede en derde
punten. Dit lijkt in het licht van de enquête niet erg
keuze. Over de volle breedte van het Nederlandse
waarschijnlijk. Maar als een op de vier bedrijven
bedrijfsleven wordt daar zo over gedacht (figuur 1).
daartoe zou overgaan, verdwijnen 120.000 tijdelijke
Bij kostenreductie denkt een op de drie onderneminarbeidsplaatsen in 2009, gemiddeld tienduizend
gen in de eerste plaats aan het beëindigen van tijdeper maand. Dit is beduidend meer dan besloten ligt
lijke arbeidscontracten (figuur 2).
in de in december verschenen
Tegen de achtergrond van de grote
verkenning van het CPB. Hierin
In het meest
krapte op de arbeidsmarkt ten
loopt de totale werkloosheid
tijde van de enquêtering is dit een
(tijdelijke plus vaste banen) met
zwarte scenario zou
opmerkelijk resultaat. Daarnaast
vijftigduizend personen op in
geen enkel tijdelijk
zeggen de respondenten ­ cherper
s
2009 en komt de klap in 2010
te zullen onderhandelen met
met 145.000 extra werklozen
arbeidscontract
leveranciers en zal worden gesne(CPB, 2008). Volgens de decemmeer worden
den in andere kosten als overhead.
berraming van De Nederlandsche
Aanpassing van lonen en kortere
Bank loopt de werkloosheid in
verlengd en loopt
werktijden zijn van ondergeschikt
2009 met tachtigduizend persode werkloosheid in
belang. Dit houdt waarschijnlijk
nen op en in 2010 met nog eens
verband met de beperkingen die
tachtigduizend personen (DNB,
een jaar tijd met
bestaande (collectieve) arbeids2008). Het is dan ook niet ver460.000 ­ ersonen op rassend dat de uitzendbranche
p
overeenkomsten en wettelijke

94(4554) 20 februari 2009

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

zelf heel somber is over haar omzetverwachtingen
(CBS, 2008b). Het saldo van positieve en negatieve
beoordelingen van het ondernemingsklimaat zakt
van rond nul in het tweede en derde kwartaal van
2008 tot bijna –60 nu. Inmiddels houdt ook de
consument serieus rekening met een sterke stijging
van de werkloosheid de komende twaalf maanden.
Hield in september 2008 negen procent van de
consumenten daar rekening mee, in januari van dit
jaar is dit percentage opgelopen tot 61. Dit zet het
consumentenvertrouwen verder onder druk, waardoor
huishoudens nog terughoudender worden met het
doen van uitgaven.
Door het hoge aandeel van flexibele arbeidscontracten zou de werkloosheid in Nederland, onder
vergelijkbare overige economische condities, sneller
kunnen oplopen dan op andere plaatsen in Europa.
Maar dankzij het grotere aanpassingsvermogen
zouden de Nederlandse bedrijven zich wel eerder
kunnen herstellen. Hier is een vergelijking met
Spanje interessant, omdat de Spaanse arbeidsmarkt
veel flexibele werknemers telt. Volgens de OESO is
het aandeel flexibele werknemers in Spanje twee
keer zoveel als in Nederland (OESO, 2008a). Zo
houdt de OESO in haar jongste Economic Outlook
rekening met een sterke stijging van de werkloosheid in Spanje, oplopend van 8,3 procent van de
beroepsbevolking in 2007 tot 14,2 procent in 2009
(OESO, 2008b). Daar blijft volgens de OESO de
werkloosheidsontwikkeling in het eurogebied ver bij
achter. De werkloosheid in het eurogebied ­ ntwikkelt
o
zich van 7,4 procent naar 8,6 procent, bij een
grofweg vergelijkbaar groeiprofiel.
Naast het laten afvloeien van de flexwerker wordt
verscherping van de onderhandelingen met leveranciers als belangrijk middel gezien tegen vraaguitval. Hierdoor komen winstmarges hoger in de
bedrijfskolom zwaarder onder druk te staan. Dit zal
toeleveranciers kunnen dwingen te saneren, maar
zou ten slotte kunnen leiden tot het faillissement van
leveranciers, met ontslagen tot gevolg.

Figuur 1

Reactie bedrijven op substantiële vraaguitval (percentage respondenten
dat de maatregel noemt)1.

80
70
60
50
80
40
30
70
60
20
10
50
0
40

kosten

marge

30

prijs

productie

verlaging van
industrie
bouwsector

20
10

detailhandel
groothandel

financiële sector
horeca

transport
ov zakelijk

1
Bedrijven mochten kiezen voor een combinatie van reacties. Zo kan een bedrijf een prijsdaling bewerkstel0
ligen door een lagere marge of lagere kosten Daardoor ligt per sector de som van de percentages ruim boven de
kosten
marge
prijs
productie
honderd.
verlaging van

Bron: DNB op basis van TNS-NIPO-enquête
detailhandel
industrie
bouwsector

50

40
Figuur 2
30

groothandel

financiële sector
horeca

transport
ov zakelijk

Wijze van kostenreductie (percentage respondenten dat de maatregel
noemt)1.

50
20
40
10
30
0

loonmatigen

20

ontslaan vaste
krachten

korter werken

contractanten
eruit

onderhandelingen met
leveranciers

outsourcen

andere kosten

kostenreductie door
10
0

industrie
bouwsector
loonmatigen

ontslaan vaste
krachten

detailhandel
groothandel

financiële sector
horeca

korter werken

contractanten
eruit

onderhandelingen met
leveranciers

transport
ov zakelijk
outsourcen

andere kosten

kostenreductie door
industrie
bouwsector
1

detailhandel
groothandel

financiële sector
horeca

transport
ov zakelijk

Bedrijven mochten bij deze vraag een keuzemogelijkheid aanvinken. Per sector tellen de percentages op tot
honderd.

Bron: DNB op basis van TNS-NIPO-enquête

Conclusie
De werkloosheid in Nederland is op het moment
nog steeds bijzonder laag. De vooruitzichten voor
de Nederlandse arbeidsmarkt zijn echter somber en
zouden wel eens negatiever kunnen uitpakken dan
tot dusverre voorzien. De flexwerker zal dit waarschijnlijk als een van de eersten gaan ondervinden.
Bij een scherp oplopende werkloosheid krijgt het
vertrouwen van de consument in de economie een
extra tik, daarmee ook zijn bestedingen en daarmee
de groeiprognose voor 2009.
Literatuur
CBS (2008a) Webmagazine 29 september 2008. Den Haag: CBS.
CBS (2008b) CBS Monitor uitzendbranche derde kwartaal 2008.
9 december 2008. Den Haag: CBS.
CPB (2008) Nieuwsbrief december 2008. Den Haag: CPB.
DNB (2008) Kwartaalbericht december 2008. Amsterdam: DNB.
OESO (2008a) Labour force statistics. Parijs: OESO.
OESO (2008b) OECD Economic Outlook no. 84, november 2008.
Parijs: OESO.
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders

te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4554) 20 februari 2009

117