markten
De harde kern in de
risicoverevening
De risicoverevening moet ervoor zorgen dat ook chronisch
zieken financieel aantrekkelijke klanten zijn voor de
zorgverzekeraars. Op dit moment is dit nog niet volledig het
geval. Dit onderzoek laat zien dat er een harde kern van
voorspelbaar verliesgevende verzekerden bestaat. Deze
bevinding biedt aanknopingspunten voor verbetering van
de risicoverevening.
D
e Zorgverzekeringswet bepaalt dat de
zorgverzekeraars niemand mogen weigeren (acceptatieplicht). Ook moet elke
zorgverzekeraar aan al zijn verzekerden,
ongeacht leeftijd en gezondheid, per polis per provincie eenzelfde premie vragen (verbod op premiedifferentiatie). Ter compensatie van de hoge kosten
van oude, ongezonde verzekerden ontvangen de
zorgverzekeraars voor hen een vereveningsbijdrage
uit het Vereveningsfonds, dat gevuld wordt met de
inkomensafhankelijke bijdragen. Voor jonge, gezonde
verzekerden moet een verzekeraar een vereveningsbijdrage aan het Vereveningsfonds betalen. Idealiter
zorgt de risicoverevening ervoor dat het financieel
resultaat van een verzekeraar voor elke verzekerde,
ongeacht zijn risicokenmerken, naar verwachting
gelijk is.
Voorzover verzekeraars subgroepen van verzekerden
kunnen onderscheiden die voorspelbaar winst- of
verliesgevend zijn, is de risicoverevening onvoldoende. Verzekeraars hebben dan een prikkel om bij
de zorginkoop en dienstverlening zo weinig mogelijk
in te spelen op de preferenties van voorspelbaar vertabel 1
liesgevende klanten. Dit zullen veelal chronisch zieke
patiënten zijn. Als gevolg van de Zorgverzekeringswet
hebben zorgverzekeraars zowel meer prikkels als
meer instrumenten voor risicoselectie gekregen (Van
de Ven et al., 2005). Een goed vereveningsysteem is
daarom van groot belang.
De vereveningsformule-2007 houdt rekening met
de volgende risicofactoren: leeftijd, geslacht, aard
van inkomen, regio, en de gezondheidskenmerken Farmaceutische Kosten Groepen (FKG’s) en
Diagnose Kosten Groepen (DKG’s). Omdat het
vereveningsmodel wordt geschat met behulp van de
kleinstekwadratenmethode bestaan er voor genoemde subgroepen per definitie geen voorspelbare
winsten en verliezen, en dus ook geen prikkels tot
risicoselectie. De hoofdvraag in dit artikel is of dit
ook geldt voor subgroepen die niet expliciet in de
vereveningsformule zijn opgenomen.
De vereveningsformule-2007
De beste remedie tegen het gevaar van risicoselectie
is het wegnemen van de financiële prikkels tot risicoselectie door een goede vereveningsformule. Uit
een evaluatie door Stam en Van de Ven (2006) blijkt
dat de vereveningsformule-2006 nog niet voor alle
subgroepen van verzekerden de prikkels voor risicoselectie wegneemt. In een recent onderzoek laten zij
zien dat deze conclusie ook geldt ten aanzien van de
vereveningsformule-2007, ondanks de verbeteringen
die in de tussentijd zijn doorgevoerd (Stam en Van
de Ven, 2007). De verbeteringen in de vereveningsformule-2007 betreffen een uitbreiding met FKG’s
Voorspelbare financiële resultaten bij toepassing van de vereveningsformule-2007 voor specifieke groepen
verzekerden uit de Agis Gezondheidsenquête 2001 (exclusief ex post kostencompensaties)
Subgroepen (2001)
Ervaren gezondheid matig/slecht
Beperkt in het horen
Beperkt in het zien
Beperkt in beweeglijkheid
Slechtste score geestelijke gezondheid (SF-36)
Hoge bloeddruk
Gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën
Chronische gewrichtsontsteking (ontstekingsreuma, chronische reuma, reumatoïde artritis)
Drie of meer zelfgerapporteerde aandoeningen
Medicijnen op recept (periode 14 dagen)
Contact met medisch specialist (periode 12 maanden)
Piet Stam en Wynand
van de Ven
Adviseur bij Agis ZorgverÂ
zekeringen en onderzoeker
bij het Instituut Beleid
en Management GezondÂ
heidszorg van de Erasmus
Universiteit Rotterdam
(EUR), hoogleraar Sociale
Ziektekostenverzekering
1
aan de EUR
Bron: Stam en Van de Ven (2007)
104
ESB
Statistisch significant verschillend van nul (p < 0,05).
22 februari 2008
Omvang
(in %)
Voorspelbaar financieel resultaat
(euro’s 2007)1
21,2
4,8
7,3
14,9
10,0
15,2
16,3
6,1
–541
–308
–222
–653
–297
–342
–401
–725
25,2
48,2
39,8
–463
–220
–317
voor groeihormonen, kanker en
specialist (in afgelopen jaar) of medicijnen (in afgelopen veerDaarnaast is er het
psychische aandoeningen en de
tien dagen) op recept hebben gebruikt, blijkt een voorspelmogelijkheid van meerdere FKG’s
baar verlies te bestaan van gemiddeld meer dan tweehonderd
nadeel dat ex post
in plaats van maximaal één FKG
euro per verzekerde per jaar.
compensatie van de
per verzekerde.
Uniforme ex post kostencompensatie
De subgroepen in dit recente
kosten de prikkel
Omdat het grootste deel van de variatie in individuele ziekonderzoek zijn samengesteld
tot doelmatigheid
tekosten ex-ante onvoorspelbaar is, zullen op het niveau van
op basis van de antwoorden
een individuele verzekerde de door het vereveningsmodel
van bijna 17.000 verzekerden
reduceert
voorspelde kosten vrijwel nooit exact gelijk zijn aan de ex post
van Agis Zorgverzekeringen
gerealiseerde kosten. Een deel van dit resultaatsverschil wordt
die zijn verzameld via de Agis
in de praktijk ex post gecompenseerd via de zogenoemde
Gezondheidsenquête 2001 (Stam,
hogekostencompensatie (negentig procent compensatie van de gerealiseerde
2007). Tabel 1 presenteert voor diverse subgroekosten – exclusief de vaste kosten van ziekenhuiszorg – boven een drempel van
pen, gebaseerd op de enquêtevragen over de eigen
12.500 euro in 2007), omdat de vereveningsformule nog niet voldoende in staat
gezondheid, aandoeningen en zorggebruik, de
is alle verzekerden met voorspelbaar hoge kosten adequaat te compenseren. Ten
voorspelbare financiële resultaten, uitgaande van de
aanzien van de variabele kosten van ziekenhuiszorg en de kosten van medisch
vereveningsformule-2007. Uit tabel 1 blijkt dat 21,2
specialistische hulp vindt ex post ook nog generieke verevening (ofwel onderlinge
procent van alle verzekerden hun eigen gezondheid
verrekening tussen zorgverzekeraars) en nacalculatie (ofwel verrekening met het
als matig of slecht beoordeelt. Voor deze subgroep
Vereveningsfonds) plaats. Deze ex post compensatiemechanismen blijven in dit
leidt de vereveningsformule tot een voorspelbaar veronderzoek buiten beschouwing.
lies van gemiddeld 541 euro per verzekerde per jaar.
Toepassing van de ex post hogekostencompensatie blijkt in 2007 de geconstaEr bestaat dus een forse prikkel tot risicoselectie,
teerde voorspelbare winsten en verliezen voor de meeste subgroepen te reduceterwijl het antwoord op deze vraag relatief eenvouren met tien tot 25 procent, en voor een enkele subgroep met veertig procent.
dig door de zorgverzekeraars kan worden verzameld
Het effect hiervan is dus relatief beperkt. Daarnaast is er het nadeel dat ex
via een gezondheidsverklaring voor de aanvullende
post compensatie van de kosten de prikkel tot doelmatigheid reduceert. Ex ante
verzekering (Schut en De Bruijn, 2007).
risicoverevening op basis van de vereveningsformule heeft dit nadeel niet en
Volgens Reerink (2006) klopten in 2006 verschilhet verbeteren ervan is daarom de aangewezen manier om risicoselectie in het
lende patiëntorganisaties tevergeefs aan bij zorgverzorgstelsel te vermijden.
zekeraars voor een collectief contract. Dit vanwege
de voorspelbare verliezen die voor zestien van de
Verbetering van vereveningsformule
negentien betrokken patiëntengroepen (met in
Het verbeteren van de vereveningsformule gebeurt jaarlijks sinds 1992 in de
totaal 50.000 leden) zouden gelden, onder andere
ziekenfondssector en sinds 2006 in de Zorgverzekeringswet. De uitdaging is
voor de leden van de Nederlandse Vereniging voor
om voldoende objectieve gezondheidskenmerken te vinden die een valide inSlechthorenden (NVVS). In 2007 is volgens tabel 1
dicator vormen voor de bestaande gezondheidsverschillen tussen verzekerden.
sprake van gemiddeld driehonderd euro voorspelbaar
Objectieve gezondheidskenmerken blijken in de praktijk vaak beperkt beschikverlies per verzekerde met beperkingen in het horen
en dus van een substantiële prikkel tot risicoselectie. baar voor toevoeging aan de vereveningsformule. Bij gebrek aan adequate vereveningscriteria kunnen de voorspelbare verliezen daardoor voor langere tijd blijven
Niettemin concluderen De Bruijn en Schut (2007)
bestaan. Ter illustratie van de relevantie van dit knelpunt bij de ontwikkeling van
dat in 2007 ten aanzien van subgroepen van verzede vereveningsformule wordt de situatie ten aanzien van verzekerden met zeldkerden zoals genoemd in tabel 1 geen sprake lijkt
zame aandoeningen beschreven.
te zijn van risicoselectie op basis van gezondheid bij
In 2006 is uitgebreid aandacht geschonken aan de opname van zeldzame,
collectieve contracten met verzekerden.
kostbare aandoeningen in de vereveningsformule. Er zijn vijf- tot achtduizend
Opmerkelijk is verder dat, terwijl de kosten van
zeldzame aandoeningen bekend, met in Nederland naar schatting in totaal één
geneeskundige geestelijke gezondheidszorg in 2007
miljoen patiënten. Compensatie voor zeldzame, chronische aandoeningen via de
nog niet onder de basisverzekering vallen, de tien
vereveningsformule blijkt slechts voor een zeer klein deel haalbaar door uitbreiprocent verzekerden met de slechtste score op de
ding van het aantal FKG’s. Ongeveer twee procent van de zeldzame aandoeningeestelijke gezondheidsschaal van de SF-36 in
gen blijkt min of meer eenduidig op te sporen via het gebruik
tabel 1 een voorspelbaar verlies
van specifieke (combinaties van) medicijnen of diëten (Van
te zien geven van bijna driehonDe uitdaging is om
Vliet en Prinsze, 2006).
derd euro. Omdat de kosten van
Zeldzame aandoeningen gaan weliswaar veelal gepaard met
geneeskundige geestelijke gevoldoende objectieve
een omvangrijk medicijngebruik, maar het betreft veelal
zondheidszorg vanaf 2008 onder
gezondheidskenmerken aspecifieke medicijnen, die ook bij een hele reeks van andere
de basisverzekering vallen, mag
ziekten worden voorgeschreven. Dit maakt deze geneesmiddeworden verwacht dat het voorspelte vinden die een
len ongeschikt om te worden opgenomen in de FKG-indeling.
baar verlies voor deze groep vervalide indicator vormen Oorzaak is dat veelal geen sprake is van causale behandeling,
zekerden de komende jaren groter
gericht op beïnvloeding van (het verloop van) de aandoening
zal uitvallen dan in tabel 1 wordt
voor de bestaande
zelf, maar van symptoombehandeling. Verder geldt dat bij veel
gepresenteerd.
gezondheidsverschillen in principe via receptgegevens identificeerbare zeldzame aanTen aanzien van grote groepen
doeningen de patiënten onder behandeling staan van een speverzekerden die zeggen contact te
tussen verzekerden
cialist en zij hun medicijnen krijgen via het ziekenhuis (vaak
hebben gehad met een medisch
ESB
22 februari 2008
105
weesgeneesmiddelen). Deze medicijnen zijn niet als zodanig in
deze verzekerden, zodat ze dus
Er is sprake van een
de administraties van zorgverzekeraars herkenbaar en kunnen
geheel risicodragend kunnen
daarom ook niet in de vereveningsformule worden gebruikt.
toename van de prikkel blijven voor deze groep (afgezien
Het onderscheiden van FKG’s voor zeldzame aandoeningen in
van de gebruikelijke ex post comtot doelmatigheid voor pensaties). Een nadeel van deze
de vereveningsformule zou daarom voor slechts tien- tot twintigduizend verzekerden met een chronische (zeldzame) aandoeoplossing kan zijn dat één normverzekeraars
ning kunnen leiden tot adequate compensatie. Voor alle overige
bedrag voor al deze verzekerden
verzekerden uit de een miljoen met een zeldzame aandoening
geen recht doet aan de variatie in
zouden de voorspelbare verliezen en dus de prikkels tot risicosede werkelijke kosten, die binnen
lectie voor zorgverzekeraars vooralsnog blijven bestaan. Op dit moment worden
deze groep groter is dan bij andere groepen verzedaarom alternatieve oplossingsrichtingen onderzocht in het kader van de ontwikkerden. Dit kan worden ondervangen door binnen de
keling van de vereveningsformule. Deze bestaan uit nieuwe vereveningscriteria
betreffende groep een onderverdeling te maken op
op basis van hulpmiddelen en/of fysiotherapiegebruik. Met name het gebruik van
basis van verwachte vervolgkosten, analoog aan de
hulpmiddelen blijkt gerelateerd te zijn aan het voorkomen van enkele specifieke
definitie van FKG’s en DKG’s.
zeldzame aandoeningen (Van Vliet, 2007). Het blijft vooralsnog onbepaald voor
Gedifferentieerde ex post
welk deel van de één miljoen verzekerden met zeldzame aandoeningen deze
kostencompensatie
verder te ontwikkelen vereveningscriteria tot betere compensatie kunnen leiden.
De resultaten van tabel 2 kunnen ook aanleiding zijn
Daarnaast moet nog antwoord worden gegeven op openstaande modeltechnische
om de ex post kostencompensaties die nu uniform
vragen en vragen ten aanzien van de invoering van deze nieuwe vereveningsgelden voor alle verzekerden, gedifferentieerd toe
criteria. Zo is het nog de vraag in hoeverre de registraties van hulpmiddelen
te gaan passen. Immers, als de vereveningsformule
en fysiotherapie bij verzekeraars voldoende uniform, betrouwbaar en volledig
voor 92 procent van de bevolking redelijk goed
(te maken) zijn (Van Vliet, 2007). Genoemde aandachtspunten spelen geen of
werkt en voor acht procent van de verzekerden hoge
een mindere rol van betekenis bij invoering van de oplossingsrichting die uit dit
voorspelbare verliezen geeft, en indien de splitsing
onderzoek volgt.
in de twee groepen kan plaatsvinden op basis van
De harde kern
gegevens die standaard in de administratie van de
Een belangrijke bevinding van dit onderzoek (Stam en Van de Ven, 2007) is dat
zorgverzekeraars beschikbaar zijn, zou het financiële
de in tabel 1 gepresenteerde voorspelbare verliezen sterk dalen door het buiten
risico voor de zorgverzekeraars voor die 92 procent
beschouwing laten van de verzekerden die in een periode van vijf achtereenvolkunnen worden verhoogd en voor de acht procent
gende jaren tot de top 25 procent verzekerden met de hoogste kosten behoren.
worden verlaagd.
Tabel 2 presenteert de voorspelbare verliezen die overblijven als deze harde
Verkennende berekeningen op basis van de beperkte
kern met een omvang van acht procent van alle verzekerden buiten beschouwing
steekproef van verzekerden die in ons onderzoek is
wordt gelaten. In alle gevallen blijkt sprake van een substantiële afname van de
gebruikt, wijzen erop dat toepassing van een gediffein tabel 1 gepresenteerde voorspelbare verliezen. Soms slaat dit zelfs door naar
rentieerde hogekostencompensatie de totale omvang
een beperkte voorspelbare winst.
van de ex post gepoolde ziektekosten kan doen
De resultaten van tabel 2 vormen een indicatie dat het uitbreiden van de verdalen. Ergo, er is sprake van een toename van de
eveningsformule met een verdeelkenmerk dat aangeeft of iemand al dan niet
prikkel tot doelmatigheid voor verzekeraars. Voor het
meerjarige hoge kosten of meerjarig hoog zorggebruik heeft gehad, veelbelovend
bepalen van de omvang en de richting van het doelkan zijn om de voorspelbare verliezen te reduceren. Voordeel van een dergelijke
matigheidseffect is aanvullend onderzoek gewenst.
oplossing is dat verzekeraars een normatieve ex ante vergoeding ontvangen voor
In het algemeen hangt dit effect af van de omvang
tabel 2
Voorspelbare financiële resultaten in de vereveningsformule-2007 voor specifieke groepen verzekerden uit de Agis Gezondheidsenquête
2001, exclusief degenen die elk jaar tot de top 25 procent verzekerden met hoogste zorgkosten behoorden in periode 1997–2001 (exclusief ex post kostencompensaties).
Subgroepen (2001)
Ervaren gezondheid matig/slecht
Omvang
(in %)
16,1
Voorspelbaar financieel resultaat
(euro’s 2007)1
–47
Beperkt in het horen
4,0
9
Beperkt in het zien
6,0
84
10,9
–87
Beperkt in beweeglijkheid
Slechtste score geestelijke gezondheid (SF-36)
8,3
66
Hoge bloeddruk
12,3
40
Gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën
13,1
9
Chronische gewrichtsontsteking (ontstekingsreuma, chronische reuma, reumatoïde artritis)
–117
19,7
–45
Medicijnen op recept (periode 14 dagen)
40,4
73
Contact met medisch specialist (periode 12 maanden)
1
4,7
Drie of meer zelfgerapporteerde aandoeningen
33,2
–7
Geen van de getallen in de laatste kolom zijn statistisch significant verschillend van nul (p < 0,05).
Bron: Stam en Van de Ven (2007)
106
ESB
22 februari 2008
nieuwe zorgstelsel te vermijden, maar zorgt ook voor krachen samenstelling van de harde
De uitvoering kan
tige impulsen om de zorg voor chronisch zieken te verbeteren.
kern van voorspelbaar verliesgeDe moeizame zoektocht naar objectieve gezondheidscriteria
vende verzekerden in de landelijke
op een landelijk
leidt echter tot beperkingen bij (de snelheid van) de invoepopulatie van verzekerden.
centrale plek worden
ring, bijvoorbeeld ten aanzien van zeldzame aandoeningen. In
De uitvoering kan op een landelijk
afwachting van meer vooruitgang in dit opzicht, stellen wij voor
centrale plek worden gedaan,
gedaan, bijvoorbeeld
om de bestaande prikkels tot risicoselectie te verminderen door
bijvoorbeeld door het College voor
door het College voor
de huidige ex post kostencompensaties gedifferentieerd te gaan
Zorgverzekeringen. Het kan wortoepassen.
den belast met de taak om in zijn
Zorgverzekeringen
Indien de kosten van een harde kern van bijvoorbeeld acht
gegevensbestand van alle zestien
procent verzekerden ex post worden gecompenseerd, kan de ex
miljoen Nederlanders jaarlijks
post kostencompensatie van de overige 92 procent verzekerden
bij te houden wie tot de top 25
worden afgebouwd. Afhankelijk van de omvang en samenstelling van de harde
procent verzekerden met de hoogste kosten behoort.
kern kan de prikkel tot risicoselectie hierdoor sterk worden beperkt, terwijl welDeze bestanden zijn nu al onderdeel van de gegelicht per saldo voor de gehele verzekerdenpopulatie de prikkel tot doelmatigheid
vensverzameling in het kader van de risicoverevening
voor verzekeraars ten minste gehandhaafd blijft. Eventueel kan worden gekozen
en dus al beschikbaar. Een bijkomend voordeel van
voor een gedeeltelijke (bijvoorbeeld negentig  rocent) in plaats van volledige ex
p
deze vormgeving is dat de compensatie van deze
post compensatie van de kosten van harde kern verzekerden, om verzekeraars
verzekerden onafhankelijk is van hun switchgedrag.
enige prikkel tot doelmatigheid ten aanzien van deze groep verzekerden te laten
Als een verzekerde gedurende een periode van vijf
behouden.
jaar achtereen tot de top 25 procent verzekerden
Aanbevolen wordt om nader onderzoek te doen naar een verdere afbakening van
met de hoogste kosten behoort, maar in de tussende harde kern van voorspelbaar verliesgevende verzekerden. In het bijzonder kan
tijd is veranderd van verzekeraar, dan ontvangt de
worden nagegaan in hoeverre de prikkels tot risicoselectie worden weggenomen
verzekeraar waar die verzekerde op dat moment is
als bij de bepaling van de meerjarige hoge kosten en meerjarig hoog zorggeverzekerd de ex post kostencompensatie.
bruik van een kortere dan vijfjarige periode wordt uitgegaan of van een kleinere
In dit onderzoek is uitgegaan van een vijfjarige
jaarlijkse groep verzekerden dan de top 25 procent verzekerden met de hoogste
periode bij het identificeren van verzekerden met
kosten. Ten slotte verdient het aanbeveling om eventueel vervolgonderzoek te
hoge zorgkosten. Volgens Van Vliet (2007) gaat de
baseren op een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking.
voorkeur uit naar een driejarige referentieperiode. Bij
een kortere periode dan drie jaar speelt het toeval
een te grote rol en bij een langere periode duurt het
te lang voordat iemand aan het selectiecriterium
voldoet. Uitgaande van een driejarige periode kan
gedifferentieerde ex post kostencompensatie via
een ingroeitraject al in 2010 worden ingevoerd in
het Nederlandse systeem van risicoverevening. Het
Literatuur
ingroeitraject bestaat er dan uit dat de harde kern
Bruijn, D. de en F.T. Schut (2007) Evaluatie aanvullende verzekerinin 2010, 2011 en 2012 wordt vastgesteld op basis
gen 2007. Onderzoek voor de NPCF. Rotterdam: iBMG, Erasmus
van achtereenvolgens één-, twee- en driejarige hoge
Universiteit Rotterdam.
kosten en/of hoog zorggebruik. In de jaren na 2012
Reerink, A. (2006) Zorgverzekeraars weren patiënten: Vrees
kan worden volstaan met de referentieperiode van
voor verlies bij collectieve polis. NRC Handelsblad, 27 mei.
Schut, F.T. en D. de Bruijn (2007) Collectieve zorgverzekeringen
drie jaar, of deze kan worden verlengd indien uit
en risicoselectie. Onderzoek voor de NPCF. Rotterdam: iBMG,
aanvullend onderzoek mocht blijken dat een langere
Erasmus Universiteit Rotterdam.
periode toch noodzakelijk is om de harde kern vast
Stam, P.J.A. (2007) Testing the effectiveness of risk equalization
te kunnen stellen.
models in health insurance. Proefschrift. Rotterdam: Erasmus
Conclusie
Voor specifieke groepen verzekerden met een substantiële omvang (veelal meer dan tien procent van
de bevolking) lijden zorgverzekeraars, ondanks de
risicoverevening, forse voorspelbare verliezen (gemiddeld honderden euro’s per persoon per jaar).
Deze subgroepen kunnen op eenvoudige wijze door
de zorgverzekeraars worden onderscheiden, bijvoorbeeld via gezondheidsverklaringen voor aanvullende
verzekeringen. Zonder een wezenlijke verbetering
van de risicoverevening is het niet uitgesloten dat de
beoogde effecten van de stelselwijziging, te weten
verbetering van kwaliteit en doelmatigheid van de
zorgverlening, niet zullen worden gerealiseerd.
Een betere vereveningsformule is niet alleen de
beste manier om prikkels tot risicoselectie in het
Universiteit Rotterdam.
Stam, P.J.A. en W.P.M.M. van de Ven (2006) Risicoverevening in
de zorgverzekering: een evaluatie en oplossingsrichtingen voor verbetering Onderzoek voor de NPCF. Rotterdam: iBMG, Erasmus
Universiteit Rotterdam.
Stam, P.J.A. en W.P.M.M. van de Ven (2007) Evaluatie risicoverevening: prikkels tot risicoselectie? Een evaluatie van het vereveningsmodel 2007 en oplossingsrichtingen voor verbetering. Onderzoek voor
de NPCF. Rotterdam: iBMG, Erasmus Universiteit Rotterdam.
Ven, W.P.M.M. van de, F.J. Prinsze, D. de Bruijn en F.T. Schut
(2005) Nieuw zorgstelsel vereist betere risicoverevening. ESB,
90(4460), 223–225.
Vliet, R.C.J.A van (2007) Vervolgonderzoek naar compensatie
voor zeldzame aandoeningen in het Zvw-risicovereveningsmodel;
bundel deelrapportages. Rotterdam: iBMG, Erasmus Universiteit
Rotterdam. Onderzoek voor het Ministerie van VWS.
Vliet, R.C.J.A van en F.J. Prinsze (2006) Onderzoek voor het
risicovereveningsmodel 2007; bundel deelrapportages. Rotterdam:
iBMG, Erasmus Universiteit Rotterdam. Onderzoek voor het
Ministerie van VWS.
ESB
22 februari 2008
107