£ L Berg
Reorganiseren
in de
snelkookpan
De organisatie van de overheid krijgt
heel wat meer belangstelling van bestuurskundigen dan van politic!. Niet onbegrijpelijk. De kiezers winden zich sneller op
over 1,65% salariskorting, over 5.000 woningwetwoningen, over een fregat voor
Portugal of een rel bij Dodewaard. De burger kan het overheidsbeleid toch al niet
eenvoudig beoordelen en reageert op concrete, directe maatregelen. Wat heeft hij
met de organisatie van de rijksdienst te maken? Dat is een technisch probleem, waar
je zo nodig een organisatie-adviseur bijhaalt. Hij ziet geen verband tussen de organisatie van departementen en het beleid
dat deze beslisfabrieken voortbrengen. De
politici kunnen met het reorganiseren van
een verouderde organisatiestructuur van
de overheid geen stem winnen. Ook al laten de kiezers hen rustig hun gang gaan, als
ze wel reorganiseren.
Een groep kiezers is wel geinteresseerd:
de betrokken ambtenaren. Zij zullen bijna
steeds een reorganisatie afwijzen. Want de
organisatiestructuur is een tot een skelet
geworden machtsrelatie, en wijzigingen
daarin veroorzaken grote onzekerheid, verlies van posities. Ten slotte: leidt een reorganisatie eigenlijk wel tot het beoogde
doel? Een vraag waarop het antwoord te
laat kan worden gegeven. Tegen die tijd is
alles anders, zitten er nieuwe bewindslieden, en kan niemand meer aantonen dat
eventuele vooruitgang berust op de reorganisatie. Wanneer reorganisatiemaatregelen
worden genomen is er derhalve reden tot
grote verbazing.
Al enkele jaren geleden is de Commissie
herstructurering rijksdienst, of, zo men
wil, de Commissie-Vonhoff, de organisatie
van de rijksoverheid als belangrijk probleem gaan onderzoeken. Een aantal rapporten, alle voorzien van orginele titels,
verscheen. Wat bleek? De organisatie van
het rijk is een kernprobleem, een essentiele
oorzaak van het verschijnsel dat in de rijksdienst veel wordt geschreven, gelezen en
gepraat, doch weinig beslist.
Belangrijker nog dan deze analyse van
gezaghebbende deskundigen is de politieke
erkenning van deze feiten: in officiele
ESB 8-12-1982
staatsstukken, zoals de toelichting op de
begroting van minister Wiegel, kon men lezen dat de rijksauto in het zand was vastgereden. Zijn opvolger Van Thijn investeerde veel energie en politieke ,,goodwill”
in de reorganisatie en benoemde een rijkscommissaris ter zake. In onderhandelingen
met het Departement van Binnenlandse
Zaken kregen delegaties van gemeenten te
horen dat het decentraliseren, het reorganiseren van overheidstaken, uiteraard niet
lukte aangezien zij toch ook wel konden
begrijpen hoezeer alle anderen dat saboteerden. De directeur-generaal Binnenlands Bestuur, thans de minister van
H>/(zijn) Ko/fksgezondheid) AT»/(tuur),
hield gedurig lezingen. waarin hij zijn collega’s van andere departementen alsmede
de politici de onwil tot wezenlijke veranderingen voor de voeten wierp. Daarmee was
in feite de problematiek van organisatie
van de rijksdienst een politiek probleem
geworden. Jammer dat dit gepaard ging
met in boetekleding gehulde heren als Van
Agt, Wiegel en Brinkman, die bij uitstek op
dit mislukken dienden te worden aangesproken, in plaats van de biecht afgenomen.
De Haagse beslisfabrieken zijn derhalve
dusdanig vastgelopen dat de politici hun
gepaste afkeer voor reorganisatiemaatregelen hebben laten varen: herverkaveling
van departementen staat nu op de politieke agenda. Neen, sterker nog, enkele beslissingen zijn ,,in een achternamiddag”
tijdens de formatie genomen. Niet op basis
van de eerder genoemde rapporten van de
Comissie-Vonhoff op advies van de rijkscommissaris of op basis van nieuwe, zorgvuldige analyses. Tegen die beslissingen,
het samenvoegen van CRM en Volksgezondheid, onder het afvoeren van Milieu
naar Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, alsmede het overhevelen van
Landschapsbeheer naar het Departement
van Landbouw, is onmiddellijk kritiek gerezen vanwege het abrupte karakter van de
besluitvorming. Begrijpelijk. Wanneer een
bedrijf reorganiseert zonder een behoorlijke procedure, inspraak van de betrokkenen, onderbouwing van de te nemen be-
sluiten, dan staat de vakbeweging pal en
stellen vele leden der Staten-Generaal vragen.
Nu is er eigenlijk weinig commotie bij
vakbeweging of parlement. Geheel ten onrechte, denk ik. Want reorganisatie bij de
rijksdienst is niet alleen een politiek probleem, het heeft ook vergaande maatschappelijke gevolgen. Niet slechts voor de
betrokken ambtenaren. De komende jaren
zullen de sporen van Lubbers ,,economische winter” vertonen. Er zal heftig worden bezuinigd. Wanneer alle departementen onder zware bezuinigingsdruk komen
te staan, zullen de harde kernen binnen die
departementen relatief het meeste weerstand kunnen bieden, de zachte zullen relatief zwaar inleveren. Bij de reorganisatie
zijn steeds zachte sectoren bij bikkelharde
gevoegd. Zet die samen onder druk, en de
zachte gaan het eerst ten onder. Zo zal het
CRM-beleid het verliezen van Volksgezondheid, Milieu moeten inleveren ten
koste van Volkshuisvesting en Landschapsbeheer lijden onder Landbouw. Reorganiseren in de snelkookpan van de formatie. Weest echter steeds overtuigd van
de politieke reikwijdte van beslissingen van
politici.
1299