Redactioneel: Ontstemd

Redactioneel

Mark Dijkstra
Redacteur ESB
m.dijkstra@sdu.nl

Ontstemd
Op vier juni vinden de verkiezingen voor het
Europees Parlement plaats. En hoewel resultaten
uit het verleden geen garantie bieden voor de toekomst, is het waarschijnlijk dat de opkomst voor de
verkiezingen laag zal zijn. De Franse krant Libération
waarschuwt voor een historisch dieptepunt van 34
procent (Elsevier, 2009). Bij de Europese verkiezingen van 2004 was het opkomstpercentage in Europa
nog 45,5 procent, en 47 procent in Nederland.
De economische literatuur over verkiezingsopkomsten houdt zich meestal echter niet bezig met de
vraag waarom opkomstpercentages laag zijn. Sterker
nog, het is eerder gebruikelijk om te vragen waarom
mensen wel de moeite nemen om te stemmen.
Zo gaf Downs (1957) al aan dat het stemmen een
individu een substantiële hoeveelheid vrije tijd kost,
terwijl de kans dat hij de uitslag van de verkiezing
met zijn of haar enkele stem beïnvloedt, nihil is.
Sinds Downs hebben economen zich met dit
vraagstuk beziggehouden en ze veronderstellen
dat er een soort intrinsieke motivatie achter het
stemmen moet zitten. Zo geven Edlin et al. (2008)
aan dat de gevolgen van de verkiezingsuitkomst
voor de individuele stemmer klein zijn, maar dat
de ­ evolgen aanzienlijk zijn wanneer zij over grote
g
groepen worden geaggregeerd. Als een altruïstische
stemmer de gevolgen voor deze groepen meeneemt
in zijn overweging, kan dit ervoor zorgen dat hij
toch gaat stemmen. Want de kleine kans dat hij de
verkiezings­ itkomst beïnvloedt, kan, wanneer deze
u
wordt vermenigvuldigd met de grote effecten van de
verkiezingsuitkomst, ervoor zorgen dat de opbreng­
sten van het stemmen opwegen tegen de kosten.
Aan de andere kant staan Funk (2009) en Gerber et
al. (2008), die hun aandacht richten op de omgevingskosten van het niet-stemmen. Funk (2009)

laat aan de hand van een experiment in Zwitserland
b
­ ijvoorbeeld zien dat mensen minder geneigd zijn
om te gaan stemmen als de sociale controle lager
wordt. Toen men vanaf de jaren tachtig ook de
mogelijkheid kreeg om per post te stemmen, naast
het kieshokje, daalde het ­ pkomstpercentage.
o
Volgens Funk komt dit omdat de kans dat je
buurman ziet dat je niet gaat stemmen lager wordt,
zodat de sociale gevolgen van niet-stemmen kleiner
zijn, hoewel de tijd die het kost om te stemmen lager
wordt. Gerber et al. (2008) pakken het wat agressiever aan en gebruiken een veldexperiment waarbij
zij willekeurige huishoudens in Michigan een brief
stuurden om te laten weten dat zij hun stem­ edrag
g
registreren en stuurden in de brief de stemgeschiedenis van de buren mee. Degenen die de brief
kregen toegezonden, stemden ten opzichte van de
controlegroep een kwart vaker. Gerber et al. concluderen hieruit dat het vooral de sociale controle is die
het stemgedrag verklaart.
Uit deze beperkte selectie van de literatuur rijst zo
een beeld van de stemmers en de niet-stemmers. De
stemmers zijn voor een deel intrinsiek gemotiveerd,
bijvoorbeeld door altruïsme, terwijl een ander deel
vanuit sociale pressie naar de stembus gaat. Van
de niet-stemmers had waarschijnlijk een deel wel
gestemd als zij daar in een sociale context meer toe
gedwongen werden.
De literatuur laat hiermee niet alleen zien hoe de
verkiezingsopkomst vergroot kan worden, zij maakt
ook duidelijk dat een hogere opkomst niet automatisch een verhoging van de welvaart betekent. Als
mensen alleen naar de stembus gaan als hun maar
genoeg sociale druk wordt opgelegd, dan is het nog
maar de vraag of het verwachte dieptepunt van de
opkomstpercentages bij de Europese verkiezingen
een figuurlijk dieptepunt is.

Literatuur
Downs, A. (1957) An economic theory of democracy. New York:
Harper and Row.
Edlin, A., A. Gelman en N. Kaplan (2008) Voting for charity’s
sake. The economists’ voice, oktober 2008.
Elsevier (2009) Laagterecord dreigt bij Europese verkiezingen.
www.elsevier.nl/web/10230551/nieuws/europese-unie/
laagterecord-dreigt-bij-opkomst-verkiezingen-EU.htm.
Funk, P. (2009) Social incentives and voter turnout: evidence
from the Swiss mail ballot system. Journal of the european
economic association. Te verschijnen.
Gerber, A., D. Green en C. Larimer (2008) Social pressure and
voter turnout: evidence from a large-scale field experiment.
American political science review, 102(1), 33–48.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4560) 15 mei 2009

291