Laat hen taart eten!
De druk om lets te veranderen in het
Belgische systeem van prijsreglementering is sterk toegenomen gedurende
de laatste jaren. De vorige regering
zette een eerste stap in de goede richting. De procedure die de ondernemers moeten volgen bij prijsverhogingen werd vereenvoudigd. Toch blijft
het stelsel stroef werken.
Er zijn weinig redelijke mensen die
nu nog durven beweren dat het systeem de inflatie in Belgie drukt. Er zijn
er echter nog velen die geloven dat
prijsreglementering er toch kan voor
zorgen dat de prijzen van ‘belangrijke’
produkten door controle laag worden
gehouden. Neem brood, bij voorbeeld.
De broodprijs is een van de strengst
gecontroleerde prijzen in Belgie. Deze
controle werd ingegeven door een grote sociale bekommernis om brood
goedkoop te houden voor de armen.
Heeft de prijscontrole bij het brood
dit sociale doel bereikt? De onderstaande figuur geeft een begin van antwoord. We laten hier de ontwikkeling
zien van de prijs van brood samen met
de prijs van andere bakkerijprodukten
(taarten en gebakjes), waarvoor geen
prijscontrole bestaat. Men zou verwachten dat ten gevolge van de prijscontrole de broodprijs minder snel
stijgt dan de prijs van taart en gebak.
Het tegendeel is waar. Gedurende de
periode 1975 -1984 steeg de prijs van
brood met 102,4%, terwijl de prijs van
de vrij geprijsde gebakjes (van die zelfde bakkers) slechts met 89% toenam.
De prijsindex van de consumptie steeg
met 93%.
Dit merkwaardige fenomeen moet
worden verklaard. Hoe komt het dat de
Figuur. Procentuele stijging van de
prijs van brood en taart, en van de prijsindex van de consumptie, 1975 – 1984
110.
.100
90.
Brood
Taarten
Prijsindex
van de
consumptie
Bron: Nationaal Instituut voor de Statistiek, Sociale statistieken, 1981, nr. 2 en 1985, nr. 2.
ESB 29-1-1986
P. de Grauwe
strengst gecontroleerde prijs in de bakkerijsector sneller stijgt dan de prijs
van de produkten waarvoor geen
strenge prijsregels bestaan? Er zijn
volgens mij twee mogelijke antwoorden. Ten eerste is het mogelijk dat
door de daling van het reele beschikbare inkomen van de mensen de vraag
naar ‘luxe’ produkten zoals taarten is
gedaald, of tenminste in belang is verminderd. Aangezien brood een produkt is met een lage inkomenselasticiteit laat de daling van het reele beschikbare inkomen zich hier niet zo
sterk voelen. Dit verschil in inkomenselasticiteit van de twee produkten zou
dan kunnen verklaren waarom de prijs
van brood, in deze moeijijke tijden,
toch sneller stijgt dan de prijs van taart.
Deze verklaring voldoet niet helemaal. Immers, de broodprijzen stegen
het snelst in de periode 1975-1981,
toen er nog geen sprake was van reele
inkomensdaling. Sinds 1982, toen het
beleid van loonmatiging begon, stegen
brood- en taartprijzen in ongeveer hetzelfde ritme. Een meer bevredigende
verklaring moet worden gezocht in de
politieke economie van de prijsbeheersing. Door de prijs van brood aan een
speciale controle te onderwerpen
geeft de overheid aan de bakkers een
signaal om zich georganiseerd ‘in de
politiek te begeven’. Immers, voor de
bakkers komt het er nu op aan de overheid ervan te overtuigen dat de broodprijs te laag is. Ze zullen dus collectief
optreden en samen regelmatig dossiers indienen die dit moeten aantonen. Als handig hulpmiddeltje in dergelijke dossiers wordt de kostenstructuur van de minst efficiente bakkers
gekozen, en wordt geargumenteerd
dat het niet inwilligen van een prijsverhoging dramatische effecten zal hebben op de werkgelegenheid. Dit argument is voldoende om ook de vakbonden voor de kar te spannen. De overheid bezwijkt voor deze druk, en laat
hogere prijzen toe. Deze worden door
de beroepsfederatie dan effectief als
minimumprijzen beschouwd. Het gevolg van dit politieke spel is dat de concurrentie op de broodmarkt wordt uitgehold. Op termijn stijgen de broodprijzen sneller en is de consument voor
wie de prijscontrole in feite bedoeld
was de dupe.
Het voorbeeld van de taarten illustreert het andere, positieve, luik van
het verhaal: door de afwezigneid van
prijsreglementering op deze markt,
speelt de concurrentie er nog een zekere rol. De bakkers kunnen er immers
niet collectief op dezelfde dag de prijs
van hun rijsttaartjes, eclairs en andere
lekkernijen verhogen. Dus de bakkers
zullen er gedwongen worden om de
prijs van deze produkten in loom te
houden om niet te veel klanten te
verliezen.
Toen de bevolking van Parijs op
straat kwam om haar ongenoegen te
uiten over de heersende hongersnood
stelde Marie-Antoinette voor dat, bij
gebrek aan brood, het gepeupel dan
maar taart moest eten. Dank zij de
prijsreglementering zou het wel eens
kunnen dat ook de leiders van dit land
als oplossing voor de hoge broodprijzen zullen kunnen verklaren: ,,Laat
hen taart eten”.
103