Japan en de crisis

Japan is in crisis. Dit kwartaal zal het Japanse bbp voor de
vijfde achtereenvolgende keer krimpen. De Japanners moeten
er alles aan doen om te voorkomen dat na de verloren jaren
negentig er niet weer een nieuw decennium verloren gaat.

H

Selwyn Moons en
Harry Oldersma
Senior beleidsmedewerkers bij het Ministerie van
E
­ conomische Zaken

et bbp daalde in het laatste kwartaal van
2008 met 12,1 procent op jaarbasis.
Voor 2009 wordt een bbp-krimp van
6,2 procent verwacht (OESO, 2009;
IMF, 2009), hierin zijn de effecten van het laatste
stimuleringspakket nog niet verwerkt. Consumptie,
investeringen en export dalen in 2009; herstel wordt
pas in 2010 verwacht. In de eerste twee maanden
van dit jaar is het aantal faillissementen verdubbeld
in vergelijking tot dezelfde periode vorig jaar.
De reden dat Japan hard getroffen wordt door de
verslechtering van de wereldeconomie is meerledig.
De pijlers onder de economische groei, export en
investeringen zijn teruggevallen. De Japanse export
bestaat voornamelijk uit producten die nu niet
meer worden gekocht, zoals auto’s en elektronica.
Daarnaast is de Japanse yen, handelsgewogen, in
2008 met 25 procent sterk geapprecieerd. Dat
is deels het gevolg van het terugdraaien van carry
trade-constructies waarin naar schattingen duizend
miljard dollar is belegd. Bij een carry trade wordt
goedkoop geleend in Japan om dit vervolgens tegen
hoge rente elders uit te lenen, vaak aan NieuwZeeland. Doordat deze gelden worden teruggehaald
naar Japan is de vraag naar yens gestegen. Alles
bij elkaar leidde dat tot een sterke daling van de
Japanse export in de tweede helft van 2008. Voor
2009 voorziet het IMF een verdere daling van ruim
35 procent. Minder export, dalende winstmarges
en verslechterende economische vooruitzichten
leiden tot lagere investeringen en productie. Als
gevolg daarvan neemt de werkloosheid toe en is die
in februari op het hoogste punt in drie jaar beland.
Werkloosheid en gebrek aan vertrouwen in duurzame
economische verbetering zet de Japanse consumptie
onder druk. Het monetaire beleid, dat wordt vormgegeven door de Bank of Japan, heeft tot op heden
weinig effect gehad. De Bank of Japan heeft de
rente verlaagd tot 0,1 procent waardoor die nauwelijks verder verlaagd kan worden. Tot slot heeft het
versoepelen van de leenvoorwaarden door banken
in het eerste kwartaal van 2009 ook nog niet tot
aantrekkende investeringen geleid (Bank of Japan,
2009). Bovenstaande factoren hebben de Japanse
overheid doen ingrijpen om verder wegzakken van de
e
­ conomie te voorkomen.

In april is het vierde stimuleringspakket binnen
een jaar aangekondigd. Het pakket, dat nog door
het parlement moet worden goedgekeurd, omvat
maatregelen ter waarde van 155 miljard dollar, drie
procent van het Japanse bbp. Daarmee komt de
totale inzet sinds augustus vorig jaar op meer dan
vijf procent van het bbp uit. Met het laatste pakket
wil Japan de economie verduurzamen: het bevat
bijvoorbeeld subsidies voor de aankoop van zonne­
panelen en hybride auto’s. Ook bevat het pakket
compenserende maatregelen voor werknemers met
een tijdelijk contract die nu hun baan verliezen, en
maatregelen om de kredietverlening aan bedrijven
te verruimen. Opvallend is verder de aankondiging
van de Bank of Japan dat het de kapitaalratio’s van
Japanse banken gaat ondersteunen door het aankopen van in Japan genoteerde aandelen die banken
in het bezit hebben Ook schort het eigen verkoop
van in het verleden verkregen aandelen op. Hiermee
wordt een poging gedaan de aandelenmarkten te
stabiliseren en worden de balansen van Japanse
banken gestut die veel aandelen bezitten als onderdeel van hun kernkapitaal. Alles bij elkaar zullen de
maatregelen van de Bank of Japan en het stimuleringspakket een korte termijn impuls geven aan de
Japanse economie, maar structurele problemen zoals
de vergrijzing en de aan de vergrijzing gerelateerde
kosten en de nog steeds stijgende overheidsschuld
van 180 procent van het bbp (OESO, 2009) worden
vooruitgeschoven.

Conclusie
De Japanse economie wordt hard geraakt door de
economische crisis. De afhankelijkheid van export
voor de economische groei maakt de Japanse economie zeer kwetsbaar voor ontwikkelingen elders in de
wereld. Japan stimuleert zijn economie nu terecht,
maar zal ook duidelijk moeten maken hoe het land
de overgang naar een meer op binnenlandse vraag
gerichte economie inzet. Zolang dat niet op een
adequate wijze wordt aangepakt, blijft het export­
afhankelijk en is de binnenlandse vraag beperkt.

L
­ iteratuur
Bank of Japan (2009) Senior loan officer opinion survey on bank
lending practices at large Japanese banks (April 2009). Tokio: Bank
of Japan.
IMF (2009) World Economic Outlook. New York: IMF.
OESO (2009) Economic Outlook. Maart 2009. Parijs: OESO.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4560) 15 mei 2009

315

internationaal

Japan en de crisis