De Nederlandse gezondheidszorg is van grote betekenis voor onze samenleving, maar van nog grotere betekenis voor het leven en de gezondheid van vele individuele mensen. Onze gezondheidszorg is van hoge kwaliteit, maar heeft ontegenzeglijk een prijs. Zorg gaat ook over geld. Heel veel geld zelfs. Gelukkig betaalt iedereen in ons land via zijn zorgverzekering mee aan de zorg. Solidariteit is het onbetwiste fundament van onze gezondheidszorg. Maar deze solidariteit is kwetsbaar en neemt af, zo blijkt uit onderzoek van het NIVEL (2017). In de balans tussen solidariteit en eigen verantwoordelijkheid kiest de wetgever ervoor om niet alles via zorgpremies of belastingen te betalen. Aan mensen wordt ook gevraagd om een beperkt deel van hun zorgkosten zelf te betalen. De bekendste vorm van eigen betalingen is het eigen risico in de zorgverzekering.
Waar dient het eigen risico eigenlijk voor? Zorgverzekeraars benadrukken verschillende aspecten: het remgeldeffect, de vergroting van het kostenbewustzijn of een solidariteitsventiel dat zorgt voor voldoende draagvlak bij ‘gezond Nederland’ om voor zorg te betalen. Ik denk dat genoeg Nederlanders het eigen risico als zodanig accepteren. Het vragen van een eigen bijdrage is internationaal gezien ook heel gangbaar; zo vraagt de National Health Service de Britten een eigen bijdrage van bijna tien euro per medicijnrecept. Bovendien behoren eigen betalingen in Nederland tot de laagste van Europa (OESO, 2017).
Toch leidt het eigen risico al jaren bij veel verzekerden tot ergernis en een gevoel van onrecht, en de automatische stijging van het eigen risico de afgelopen jaren versterkt dit nog. Ook de term ‘eigen risico’ versterkt deze gevoelens: in hoeverre is er sprake van eigen risico als je chronisch ziek bent? Eigen risico suggereert een eigen keuze, maar niemand kiest ervoor om ziek te zijn. Toch lijkt 385 euro weinig in verhouding tot de duizenden euro’s die iemand vergoed krijgt. En doorgaans gezonde verzekerden ervaren het eigen risico ook als onrechtvaardig: zij betalen jarenlang trouw premie, maar krijgen de eerste 385 euro niet vergoed als zij eens een keer iets hebben!
En dan steggelt de politiek ook geregeld over het verband tussen het eigen risico en zorgmijding. Daarbij gaat het te weinig over het verschil tussen terechte en onterechte zorgmijding: het is goed als iemand met griep besluit om de huisarts te bellen en niet naar de eerste hulp van het ziekenhuis te rijden. Maar eigenlijk weten we nog te weinig over zorgmijding. Uit onderzoek van het NIVEL (2015) komt er geen duidelijk bewijs naar voren dat het eigen risico tot ongewenste zorgmijding leidt, maar artsen zeggen wel dat zij ongewenste zorgmijding tegenkomen.
Ik richt me daarom liever op wat ik wel zeker weet. Het eigen risico is essentieel om mensen bewust te maken van de zorgkosten en om ze betrokken te houden bij de discussie daarover, maar het uitvoeren ervan kan beter. Ten eerste zijn de betalingssystemen in de zorg nooit geschikt gemaakt voor eigen betalingen. Veel diagnose-behandelcombinaties hebben systeemprijzen die vaak gevoelsmatig niet in relatie staan tot de zorg die verzekerden hebben gekregen. Het bedrag verhoudt zich niet tot het gesprek van vijf minuten dat de patiënt met de arts had. Ten tweede ontvangen verzekerden soms een jaar na dato een rekening die moeilijk te begrijpen is, waardoor het onduidelijk is waarvoor men precies betaalt. Ten derde zien zorgverzekeraars dat het voortdurend verhogen van het eigen risico de afgelopen jaren ook het risico op betalingsproblemen bij verzekerden vergroot. De vraag is of het eigen risico niet eerder ‘bevroren’ had moeten worden. Namens Zorgverzekeraars Nederland pleitte ik in 2015 al voor het niet verder verhogen van het eigen risico, en om het verplicht en vrijwillig eigen risico te maximeren op in totaal 650 euro.
De bevriezing van het eigen risico door het kabinet sluit de discussie niet af, maar het geeft in elk geval duidelijkheid voor deze kabinetsperiode. Het eigen risico in de Zorgverzekeringswet bevat het solidariteitsdilemma van de zorg in een notendop. Afschaffing ervan is zeer onverstandig, de totale kosten voor de verzekerden nemen erdoor toe, want het kostenbewustzijn neemt af en, linksom of rechtsom, we betalen alle zorgkosten met elkaar. Laten zorgverleners, zorginstellingen en zorgverzekeraars zich nu vooral gezamenlijk inspannen voor meer reële prijzen, snelle declaraties en doelmatige zorg, zodat het eigen risico zo goed mogelijk aansluit bij de geleverde zorg en de ervaring van verzekerden. Zo behouden we de solidariteit bij onze waardevolle gezondheidszorg!
Literatuur
NIVEL (2015) Inzicht in zorgmijden: aard, omvang, redenen en achtergrondkenmerken. Utrecht: NIVEL.
NIVEL (2017) Solidariteit in het Nederlandse Zorgstelsel: een onderzoek naar de bereidheid om voor anderen te betalen onder de algemene bevolking. Utrecht: NIVEL.
OESO (2017) Health at a glance 2017: OECD indicators. Parijs: OECD Publishing.
Auteur
Categorieën
5 reacties
Vaak lopen in deze discussie twee vragen door elkaar heen.
1. De vraag wat de gevolgen zijn van een eigen risico voor A. zorgkosten en B. gezondheid en
2. de vraag of je een eigen risico zou moeten willen hebben.
@1A hebben we in de januari ESB twee artikelen gehad die beiden stellen dat eigen betalingen tot minder zorggebruik leidt. Timo Lambregts en René van Vliet vinden dat voor de GGZ https://esb.nu/esb/20036596/ggz-gebruik-daalt-door-invoering-eigen-bijdrage
En Maaike Diepstraten en Minke Remmerswaal vinden dat voor de inrichting van het eigen risico.
https://esb.nu/esb/20035096/eigen-risico-drukt-zorgkosten-meer-dan-no-claimkorting
@1B: dit is nauwelijks onderzocht en dat is een groot gemis. Lees ook het pleidooi van Richard van Kleef, Joseph Newhouse en Rudy Douven https://esb.nu/esb/20025495/pleidooi-voor-een-experiment-met-eigen-risico-in-de-zorg
@2: hiervoor zijn de uitkomsten van 1 input, maar hier spelen ook solidariteitsoverwegingen een rol.
Dan een korte reactie op dhr. Kriek:
U schrijft 'Er is geen wetenschappelijk bewijs dat eigen risico leidt tot lagere zorgkosten.' Daarbij refereert u naar recent werk van Ravensteijn et al in de JAMA Psychiatry. Deze studie vindt, ik citeer: 'the reform saved an estimated €13.4 million (US$15.1 million) more than it cost.' . Er is dus wel degelijk bewijs dat eigen betalingen kosten reduceren.
Of dit wenselijk is, is een tweede. Ik citeer weer: "For adults, the annual number of regular treatment records decreased by 58 498, which generated total savings of €70.4 million (US$79.4 million). Meanwhile, involuntary commitment increased by 1064 and acute care increased by 5066, which generated total costs of €57.0 million (US$64.3 million)." De kostenreductie lijkt samen te gaan met slechtere gezondheidsuitkomsten, met name voor mensen met een smalle beurs en laag opleidingsniveau.
Dank voor de tip geachte heer Lukkezen, maar ik ben al een tijdje lid van esb en keurig op de hoogte. Als een soort dwangneurose zonder inhoud wordt aan het "eigen risico" verhaal een motief opgehangen, veelal achteraf, niet alleen door de heer Rouvoet maar een hele reeks andere "academici".
Dank, mijnheer Lukkezen voor uw advies.
U bent er blijkbaar van uitgegaan dat ik uw themanummer niet had gelezen?
Eigenlijk doelde ik niet op ACM, Plusonline, CPB en NZa- "studies" als basis voor beleid.
Het is echt een aanrader om eens te gaan Googlen op de termen " Evidence" en " (high) deductible health care" . Er gaat mogelijk een wereld voor u open.
Recentelijk nog een interessant artikel in de JAMA gezien. U ook, neem ik aan:
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2643732
Er is geen wetenschappelijk bewijs dat eigen risico leidt tot lagere zorgkosten.
Economische modellen zijn slechts modellen, en hebben niets met wetenschap en niets met de werkelijkheid te maken. Zeker niet in de zorg.
Hierop blind varen is onverstandig.
Dank voor uw reactie. Lees ook vooral de andere artikelen in het themanummer, daarin vertellen academici wat er wel en niet mogelijk is met het eigen risico, wat de effecten daarvan zijn en welke doelen dat dient.
https://esb.nu/esb/20036794/esb-4757-eigen-risico-in-de-zorg
Collega huisarts Kriek, huisarts vertrokken naar Frankrijk, wilde graag reageren op het stuk van de heer Rouvoet..
“De heer Rouvoet probeert ,op onduidelijke gronden , het eigen risico te verheffen tot solidariteitsprobleem. Maar feitelijk is het eigen risico niets meer of minder dan een fiscale overheidsmaatregel om geld te genereren .
Rouvoet probeert uit te leggen waarom het eigen risico een goede zaak zou zijn. Hij hanteert hierbij helaas ondeugdelijke argumenten. Allereerst: er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat het eigen risico de zorgkosten zou doen dalen. Integendeel.
(Huisarts Maes heeft hierover belangwekkende stukjes geschreven: zie http://zorgenstelsel.nl/ category/eigen-risico/)
Het feit " dat de meeste Nederlanders het eigen risico zouden accepteren" , roept vervolgens vragen op.
-Om welke groep Nederlanders gaat het hier? De bezoekers van de voedselbanken?
-En rechtvaardigt dat feit dus het eigen risico?
(De opmerking over de 385 Euro eigen risico versus de duizenden euro’s die iemand vergoed krijgt , is er overigens een van het niveau dat men van iemand op deze positie niet zou verwachten.)
De hierna volgende insinuaties over zorgverleners ( “ ze zeggen wel onterechte zorgmijding te zien, maar ja” , en “ ze worden teveel vergoed voor een vijf minuten gesprekje” ) zullen niet helpen om de inmiddels fors beschadigde relatie tussen zorgverleners en ZN te herstellen.
Mijnheer Rouvoet hanteert grote woorden over solidariteit. Hij introduceert zelfs “ het solidariteitsventiel” als begrip!
Maar inhoudelijk blijft er bitter weinig over van zijn verhaal.
Kostenbesparing dus gewoon.
Overgoten met een niet erg smakelijk sausje van barmhartigheid.”