Minister Wopke Hoekstra van Financiën gaat een investeringsfonds optuigen dat 50 miljard euro moet steken in kansrijke sectoren, zoals Artificial Intelligence (AI) en quantum computing. Dat is een uitstekend idee. Gezien de maatschappelijk discussie over de toepassing van AI zullen ethische dilemma’s een belangrijk aandachtspunt zijn bij de inrichting van het investeringsfonds. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de invloed van AI op sociale gelijkheid, de economische invloed van Big Techs, discriminatie en uitsluiting van kwetsbare groepen. De vraag is hoe de politiek er voor gaat zorgen dat investeringen uit het fonds in financieel én maatschappelijk opzicht rendabel zijn.
Leren van het verleden
Het goede nieuws is dat de fondsbeheerders zo’n model niet helemaal zelf hoeven te bedenken. Het is namelijk niet de eerste keer dat de politiek bij de inrichting van een investeringsportefeuille, die primair is gericht op versterking van de economie, rekening moet houden met de maatschappelijke agenda.
Zo’n veertien jaar geleden zijn de zogenaamde groene obligaties geïntroduceerd, bedoeld om financiering van duurzame projecten te stimuleren. Bij de introductie van deze leningen waren er nog nauwelijks regels. Gevolg was dat er discutabele groene obligaties op de markt verschenen. Het is klip en klaar dat een obligatie voor een windmolenpark de energietransitie bevordert, maar hoe zit het met een groene lening aan een oliebedrijf dat de boorinstallaties efficiënter wil maken? Aan dit soort twijfels rond green bonds komt nu pas een eind met een taxonomie die de Europese Commissie aan het opstellen is. Op basis van die indeling valt op te maken of een lening in aanmerking komt voor het stempel groen. Het geeft beleggers de zekerheid dat hun geld naar projecten gaat waarvan de duurzaamheid buiten kijf staat.
Wij pleiten ervoor om te leren van deze ervaringen. Het nieuwe investeringsfonds kan de werkwijzen overnemen, zodat het geld terechtkomt bij AI-projecten die voldoen aan strenge maatschappelijke criteria. Dat is ook van belang als de overheid private investeerders wil aantrekken, wat nadrukkelijk de bedoeling is van het fonds. Net als bij de groene obligaties zullen grote beleggers zoals pensioenfondsen eerder aansluiten als duidelijk is dat hun investeringen de toets der kritiek kunnen doorstaan.
Eigen stempel op AI
Het nieuwe investeringsfonds biedt bovendien de mogelijkheid een eigen stempel te drukken op de ontwikkelingen rond AI. In de Verenigde Staten speelt vooral de vercommercialisering van AI een hoofdrol en en krijgen maatschappelijke aspecten pas aandacht als het kalf verdronken is. Dat hebben we de afgelopen jaren zelf ondervonden door grootschalige schandalen rondom de beïnvloeding van verkiezingen. In China speelt de overheid bij de ontwikkeling van AI een dominante rol. Zo wordt vanuit de rest van de wereld met verbazing gereageerd op het zogenaamde sociale kredietsysteem. Bij dat systeem krijgen burgers plussen en minnen op basis van door de overheid gewenst gedrag. Wie een slechte beoordeling krijgt, kan moeilijker geld lenen. Europa staat voor een andere aanpak. Het heeft met de General Data Protection Regulation al een steen in de vijver gegooid rondom verantwoord datagebruik en grenzen gesteld aan wat er is toegestaan bij waardecreatie.
Verantwoorde toepassing van nieuwe technologieën is wie wij als samenleving zijn en waar we voor staan. We kunnen ons als Nederland onderscheiden door oog te hebben voor de positieve maatschappelijke impact van algoritmes en meer aandacht te hebben voor ethische zaken zoals de privacy en voldoende autonomie van gebruikers. Dit soort initiatieven zijn pas echt krachtig op moment dat ze op Europees niveau worden gedragen, maar het is mooi om te zien dat Nederland daarin al het voortouw neemt. Onlangs heeft de Tweede Kamer bijvoorbeeld een voorstel aangenomen dat alle overheidsorganisaties verplicht te rapporteren over de invloed van algoritmes op beslissingen die burgers raken. Een initiatief dat navolging verdient door het nieuwe investeringsfonds op zorgvuldige wijze in te richten. We hebben dit keer waarschijnlijk niet weer veertien jaar de tijd om te komen tot die inzichten.
Auteurs
Categorieën