Het geklaag over onderwijsfabrieken, zorgmolochs en corporatiereuzen is terecht. Uit niets blijkt dat er in deze sectoren sprake is van schaalvoordelen. Eerder geldt het omgekeerde. Onze ziekenhuizen zijn in internationaal perspectief heel groot, grote corporaties presteren gemiddeld slechter dan kleine corporaties en bij onderwijsfabrieken hoef je maar InHolland te roepen en iedereen snapt het.
De gevolgen van deze zinloze schaalvergrotingen zijn rampzalig. De instellingen worden er niet alleen inefficiënt door, ook sluipt er bureaucratie in het systeem, verlaagt het de arbeidsvreugde (‘ik ben een nummer’), en verdient een substantieel deel van de bestuurders meer dan de Balkenendenorm zonder dat daar enige morele of economische rechtvaardiging voor bestaat.
Omdat de instellingen in die sectoren juridisch in private handen zijn, gelden er geen ambtenarenschalen. De sectoren gaan dan vaak onder publieke druk zelf codes afspreken maar komen afspraken van die codes simpelweg niet na. En bespaar me de dooddoener if you pay peanuts you get monkeys. In de financiele wereld is deze uitspraak onzin, maar in semi-publieke diensten al helemaal. We hebben een uitmuntend ambtenarenapparaat in Nederland zonder dat die hun zakken vullen. Uit niets blijkt dat er een probleem is om kwalitatief goede mensen aan te trekken voor topfuncties binnen het ambtenarenapparaat.
Hiermee hebben we ook de kern van het probleem te pakken. Instellingen fuseren niet omdat het beter is voor patiënten, huurders of studenten, maar om allerlei andere vage redenen, bijvoorbeeld omdat bestuurders hun prestige kunnen vergroten of een hoger salaris kunnen bedingen.
De NMa kan hier bijzonder weinig aan doen, omdat de Mededingingswet niet voorziet in het toetsen op efficiëntiewinsten. Het fusietoezicht is toegesneden op de private sector waarbij de NMa niet op de stoel van de ondernemer wil gaan zitten – en terecht. Maar bij semi-publieke diensten gaat het om publieke belangen die evident geschonden worden als het gevolg van de treurige optocht van bedenkelijke fusies.
De corporate governance in de sectoren zou een prima tegenwicht kunnen bieden, maar is helaas over het algemeen tamelijk amateuristisch en heeft een sterk old boys karakter. Vandaar dat raden van commissarissen regelmatig akkoord gaan met onzinfusies en excessieve beloningen.
De oplossing hiervoor is niet simpel. De aangekondigde speciale zorgfusietoets is alvast een papieren tijger omdat de NZa alleen op procedures mag toetsen. Een ding kan gelukkig wel. Draai de bewijslast bij fusies van semi-publieke instellingen om. Laat de instellingen maar aantonen dat het in het publieke belang is om te fuseren. Slagen ze daar niet in? Dan geen fusie. Zo vermijden we in ieder geval alle fusies die bestuurders een grotere auto bezorgen, maar geen patiënt beter maken, geen huurder een mooier huis opleveren en geen student een betere opleiding bezorgen.
Auteur
Categorieën