De groeiende assertiviteit van Rusland dwingt ons om onze wederzijdse economische afhankelijkheden te heroverwegen, stelde Haroon Sheikh (2021) in het themanummer ‘Kosten van geopolitiek’. Na de Russische inval in Oekraïne worden een aantal van de in het artikel geschetste scenario’s werkelijkheid.
Zag je de Russische inval aankomen?
“Nee, het heeft mij verrast. Rusland voerde de afgelopen jaren juist een subtiel geo-economisch beleid. Fake news, cyberaanvallen en Nord Stream zijn bijvoorbeeld relatief ‘kleine instrumenten’ waarmee Rusland effect kon hebben zonder als een grote dreiging te worden gezien. Zo blijf je onder de radar, en ben je niet heftig genoeg om een sterke tegenreactie uit te lokken. Door nu heel klassiek geopolitiek te handelen, met militair ingrijpen, laat Rusland zijn slimme geo-economische strategie los.”
Waren we erop voorbereid?
“Nee, zeker in Europa waren we dat onvoldoende. Er was verdeeldheid over het inzetten van maatregelen, zoals Rusland uitsluiten van SWIFT, omdat we ons niet voorbereid hadden op het gebruik van zulke instrumenten. Over de consequenties daarvan is ook nog weinig bekend. Zeker als de sancties lang aanhouden, zullen we veel pijn ervaren waar we niet op voorbereid zijn.”
Werken de sancties wel?
“Sancties alleen zullen Poetin niet van gedachten doen veranderen. Voor een koersverandering, zal Rusland ook diplomatiek geïsoleerd dienen te raken. Samen met een Russisch militair falen, kunnen de diplomatieke en economische sancties Rusland wel van gedachten doen veranderen. Het is hoopgevend dat bondgenoten van Rusland, zoals Turkije en China, zich nu ook via de diplomatie uitspreken tegen de oorlog.”
Kost het beperken van de vrije handel ons hoe dan ook welvaart, zoals onder anderen Steven Brakman (2021) in het themanummer stelde?
“Vanuit het klassieke economische standpunt zijn sancties suboptimaal: je krijgt zo niet de meest efficiënte verdeling van arbeid, en niet de laagste prijs. Vanuit de mondiale welvaart gezien zal de geo-economie dus inderdaad voor een lagere welvaart gaan zorgen.
Toch zijn er echter wel relatieve winsten te behalen. Een welvaartsverlies kan voor ons acceptabel zijn zo lang het Rusland maar meer pijn doet. Ook kan wat welvaartsverlies de moeite waard zijn wanneer het een asymmetrie in de economische afhankelijkheid vermindert. Als je voor je energievoorziening heel erg afhankelijk bent van een bepaalde pijpleiding, dan is de markt niet echt vrij. Dat maakt je bovendien kwetsbaar.”
Economische afhankelijkheid kan ook de-escaleren.
“Ja, het idee is dat wederzijdse afhankelijkheid tot vrede leidt. Maar in de energiemarkt zijn we vooral eenzijdig afhankelijk van Rusland. Ik verwacht daarom niet dat het beperken van die afhankelijkheid geopolitiek schadelijk zal zijn.”
Hoe verwacht je dat het verder gaat?
“Ik maak me erge zorgen over de Russische onderhandelingspositie. Als de invasie nu afgeblazen wordt, zullen er weinig van de sancties worden teruggetrokken. Rusland weet dat ook. Ik vrees daarom dat Rusland de situatie zal laten escaleren, zodat het iets heeft om mee te onderhandelen. Het zal bijvoorbeeld zwaardere wapens gaan gebruiken.
En ook de Wagner Group, een Russisch privéleger onder leiding van een oligarch, is iets om in de gaten te houden. Dat zit in Oekraïne, maar ook in Noord-Afrika. Het lijkt erop dat de Wagner Group poogt om de Afrikaanse vluchtelingenstromen te beïnvloeden. Zo zou Rusland een nieuw pressiemiddel kunnen krijgen.
Om een onderhandelingspositie te creëren, zouden we Rusland uitzicht moeten bieden op het afbouwen van de sancties – dus, onder welke voorwaarden trekken we welke sancties terug?”
Literatuur
Brakman, S. (2021) Handel en politiek gaan niet samen. ESB, 106(4801), 419.
Sheikh, H. (2021) Aanbevelingen voor een geo-economische wereld. ESB, 106(4801), 407–410.
Auteur
Categorieën
