Infectieziekten zoals corona kennen geen landsgrenzen, maar toch is de bestrijding ervan nog steeds primair een nationale aangelegenheid. Met een gezamenlijke inkoop, opslag en toewijzing van medische middelen op EU-niveau kunnen infectieziekten sneller bestreden worden. Maar zou daar onder burgers draagvlak voor zijn?
In het kort
– De mogelijkheden voor een gezamenlijke bestrijding van infectieziekten op EU-niveau zijn momenteel beperkt.
– Gezamenlijke medicijneninkoop en toewijzing wordt ook gesteund door Nederlanders, blijkt uit een enquête.
Besmettelijke ziektes kennen geen landsgrenzen, maar toch is hun bestrijding in de Europese Unie vooral een nationale aangelegenheid. Europese wetgeving biedt wel ruimte voor coördinatie, maar de deelname van landen is vrijwillig, terwijl de beschikbare middelen voor centrale inkoop zeer beperkt zijn (Azzopardi-Muscat et al., 2017, de Ruijter, 2019).
En ook solidariteit wordt expliciet erkend in EU-wetgeving en beleid, maar niet altijd toegepast in de praktijk. Het Verdrag betreffende de Europese Unie verplicht lidstaten elkaar te helpen bij een ramp. Tegelijkertijd heeft Europese solidariteit een moeizame relatie met de interne marktprincipes. Nationale gezondheid wordt regelmatig als argument gebruikt voor inbreuken op het vrije marktverkeer, vaak door importen te belemmeren, maar tijdens de huidige coronacrisis vooral door het verhinderen van exporten van medische hulpmiddelen (Bayer et al., 2020). Dit gebrek aan een centraal Europees beleid breekt ons juist tijdens de coronacrisis ernstig op.
Er zijn goede redenen om gezondheidsbeleid waar mogelijk op nationaal niveau vorm te geven, om zo inefficiënties en ongelijkheid te beperken. Bij besmettelijke ziektes ligt dit anders, omdat nationale beslissingen dan belangrijke grensoverschrijdende effecten kunnen hebben.
Centralisering van medicijnenbeleid heeft een aantal voordelen. Ten eerste betekent het meer onderhandelingsmacht tegenover de fabrikanten. Ten tweede wordt er vermeden dat op hetzelfde moment sommige landen te veel en andere te weinig van een medicijn hebben. Het belangrijkste is echter dat een gemeenschappelijke voorraad medicijnen meer ‘trefzekerheid’ oplevert zodra er ergens een besmettelijke ziekte opduikt.
De centrale opzet vereist een centraal besluit, op basis van aanwijzingen van experts, over de toewijzing van middelen bij een epidemische uitbraak. De financiering van een centraal medicijnenbeleid kan komen uit de Europese begroting, of uit een aparte bijdrageregeling voor de lidstaten.
Ondanks de voordelen van centralisering zijn nationale politici terughoudend met het overdragen van bevoegdheden bij besmettelijke ziektes naar EU-niveau (WHO Regional Office for Europe, 2016), mogelijk uit vrees voor een gebrek aan draagvlak onder de bevolking. De vraag is of de terughoudendheid van nationale overheden de voorkeur van hun eigen bevolking reflecteert. In dit artikel rapporteren wij de resultaten van een enquête naar deze voorkeur, afgenomen in november 2019, dus voor de corona-uitbraak.
Voorkeuren voor centralisering
Het onderzoek naar de voorkeur voor centralisering is uitgevoerd op een representatieve steekproef van 400 Nederlanders, die ieder steeds twee beleidspakketten tegelijk kregen voorgelegd. Ze moesten aangeven welke van de twee pakketten de voorkeur had, en ook voor ieder pakket afzonderlijk zeggen in hoeverre ze het zouden steunen of verwerpen. Dit gebeurde drie keer per respondent. Dus elke respondent moest uiteindelijk zes pakketten beoordelen.
Ieder beleidspakket bestond uit drie ‘dimensies’. Tabel 1 toont voor elke dimensie de normatieve vraag, die respondenten te zien kregen nadat ze bekend waren gemaakt met de context van het experiment, en de mogelijke antwoorden per dimensie. Een voorgelegd beleidspakket is dus een (willekeurige) combinatie van drie antwoorden, één voor iedere dimensie.
Resultaten
Figuur 1 ordent op twee manieren alle acht mogelijke beleidspakketten op basis van de steun die ze krijgen van de respondenten. De eerste, gebaseerd op de oranje balken, is ‘Sterk voor’ plus ‘Een beetje voor’ als fractie van alle beoordelingen door respondenten. De tweede, gebaseerd op de som van de oranje en blauwe balken, focust alleen op beoordelingen waarbij respondenten voor of tegen zijn. De som van oranje en blauwe balken is ‘Sterk voor’ plus ‘Een beetje voor’ als fractie van alle beoordelingen waaruit ‘Voor noch tegen’ zijn weggelaten.
Opmerkelijk genoeg is het meest gesteunde pakket dat met de sterkste centralisatie: mét gezamenlijke medicijneninkoop en toewijzing op basis van urgentie en uitvoering op EU-niveau. ‘Toewijzing’ lijkt de belangrijkste dimensie te zijn, want alle pakketten met op urgentie gebaseerde toewijzing domineren alle pakketten waarvan de toewijzing is gebaseerd op de bijdrage aan de medicijnenvoorraad. Daarna is de dimensie omvang het belangrijkst: altijd wanneer we de andere twee dimensies gelijk houden, domineert de optie van alle mogelijke medicijnen die van een beperkte verzameling medicijnen.
Discussie
Uiteraard moeten de uitkomsten van de pilot met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, bijvoorbeeld omdat de vormgeving van een experiment de uitkomsten kan beïnvloeden en omdat het gaat om een beperkte steekproef op een specifiek moment. Bovendien is ons experiment gedaan toen het beschreven kader nog hypothetisch was, en er nog geen enkel debat was geweest over de centralisering van EU-beleid. De resultaten van het proefonderzoek suggereren echter dat Nederlanders niet a priori tegen centralisering van het beleid van medicijninkoop zijn.
Literatuur
Azzopardi-Muscat, N., P. Schröder-Bäck en H. Brand (2017), The European Union Joint Procurement Agreement for cross-border health threats: what is the potential for this new mechanism of health system collaboration? Health Economics, Policy and Law. 12, 43–59.
Bayer, L., J. Deutsch, J. Hanke Vela en P. Tamma (2020) EU moves to limit exports of medical equipment outside the bloc. Artikel op www.politico.eu, 15 maart.
Ruijter, A. de (2019) EU health law & policy: the expansion of EU power in public health and health care. Oxford, VK: Oxford University Press.
WHO Regional Office for Europe (2016) Challenges and opportunities in improving access to medicines through efficient public procurement in the WHO European Region. WHO: Kopenhagen.
Auteurs
Categorieën
