Qua timing komt het boek Een markt voor ons allemaal, van Roelof Salomons, Maartje Schulz en Ruben Oude Engberink, op het perfecte moment. De coronapandemie heeft de rol van de overheid in de samenleving en economie erg op de voorgrond gebracht. Daarbij wordt maar al te makkelijk vergeten dat het dankzij de vitaliteit en de innovatiekracht van private ondernemingen is dat er ongelofelijk snel vaccins tegen het coronavirus beschikbaar kwamen. Er zou trouwens best wel iets meer aandacht mogen uitgaan naar het feit dat – zeker in Europa – niet de markt maar juist de overheid een rommeltje gemaakt heeft van de organisatie van het vaccinatieproces, met alle gevolgen van dien voor ons economische en sociale weefsel.
Zowel ter linker- als ter rechterzijde van het politieke spectrum is in de afgelopen periode de markt-economische ordening stevig, en steeds nadrukkelijker, onder vuur komen te liggen. De neiging lijkt voor velen onbedwingbaar om alle problemen die zich aan ons voordoen aan de markt toe te schrijven. Inkomens- en rijkdomsongelijkheid, structurele werkloosheid, klimaatverandering en andere ecologische ongemakken, uit de hand gelopen publieke financiën – en zelfs de toenemende geopolitieke spanningen – het komt voor velen allemaal zeer nadrukkelijk op het debet te staan van de vrijemarkteconomie, vaak ook met de frase de ‘neoliberale marktordening’ (wat dat ‘neoliberale’ dan ook concreet moge betekenen).
Salomons, Schulz en Oude Engberink presenteren in dit boek goed onderbouwde weerleggingen voor elk van deze en ook nog andere aantijgingen. Ze doen dat niet op een ongenuanceerde, geheel ideologisch geïnspireerde wijze maar met argumenten en evidentie. En met oog voor de tekortkomingen die inherent zijn aan die vrijemarkteconomie – want die zijn er uiteraard wel. Dat wist ook Adam Smith al, de grondlegger van de moderne economie, getuige zijn opus magnum Wealth of nations (uit 1776).
Heldere visie
Wie dieper ingaat op die beperkingen en tekortkomingen van de vrijemarkteconomie zal onvermijdelijk inzoomen op de rol van de politieke overheden, zowel nationaal als internationaal. Het is aan deze overheden om de nodige maatregelen te nemen, en om mechanismen te installeren teneinde de euvels van de vrijemarkteconomie op te vangen en te corrigeren. Veel van de problemen die we vandaag kennen, hebben juist te maken met het feit dat al te vaak die politieke overheden hun taak niet, onvoldoende of zelfs tegenstrijdig interpreteren.
Als CO2-uitstoot een ernstig klimaatprobleem creëert dan is het aan de overheden om een stevige, goed gecoördineerde belasting op die uitstoot in te voeren. Als de overheidsuitgaven om de haverklap de hoogte inschieten met precaire niveaus van overheidsschuld als gevolg, dan is het aan de overheden om daar een rem op te zetten. Als er omvangrijke structurele werkloosheid ontstaat, is het aan de overheden om het fiscale en reglementaire kader zo te concipiëren dat ondernemingen significante prikkels krijgen om voor wervingen en opleidingen te zorgen. Als het gebrek aan publieke infrastructuurinvesteringen steeds meer een hypotheek legt op de toekomstperspectieven inzake economische groei, sociale vooruitgang en banencreatie, dan dienen de bevoegde autoriteiten de ruimte te creëren om die investeringen toch te laten doorgaan. Als banken te weinig kapitaal aan boord hebben in verhouding tot de risico’s die ze nemen, dan is het aan de overheden om zowel inzake kapitaalverplichtingen als inzake risicovolle activiteiten op te treden ten behoeve van meer financiële stabiliteit.
Onvoldoende kritisch
Als er één punt van kritiek op het boek te formuleren valt, dan is het wel dat er onvoldoende duidelijk voor het voetlicht gebracht wordt dat de overheid verzuimt om het klimaatprobleem, het schuldenprobleem, de werkloosheid, de infrastructuurtekorten en de financiële instabiliteit aan te pakken. Het gebeurt wel, de thema’s worden aangestipt, maar het had sterker en diepgaander gekund – waarbij ik trouwens ook onmiddellijk als verzachtende omstandigheid wil onderstrepen dat het uiteindelijk slechts om een ‘werkstuk’ van 170 pagina’s gaat. Een markt voor ons allemaal vereist als een Siamese tweeling ook een overheid voor ons allemaal.
Een vrijemarkteconomie, zo bewijst al enkele honderden jaren de geschiedenis, is het beste systeem dat we kennen om vooruitgang, welvaart en welzijn te realiseren. De drie auteurs van Een markt voor ons allemaal brengen dit reuze belangrijke inzicht nog eens goed onderbouwd en getimed onder de aandacht. Maar om een goed functionerende markteconomie te hebben, dienen de politieke overheden en regulatoren ook hun verantwoordelijkheid te nemen. It takes two to tango, ook als het gaat om de economische en sociale vooruitgang.
Literatuur
Salomons, R., M. Schulz en R. Oude Engberink (2021) Een markt voor ons allemaal. Antwerpen: Gompel&Svacina.
Smith, A. (1776) The wealth of Nations. Londen.
Auteur
Categorieën