redactioneel: Weging in het toezicht

Redactioneel ESB

Weging in het toezicht

I

Wat is daar aan de hand en nog be­
n steeds complexere organi­
langrijker: wat is ertegen te doen?
sa­ kan een principaal
ties
De economische theorie geeft een
steeds minder zelf overzien
aantal mogelijke oorzaken voor
of de agent wel voldoende
belangenverschuiving van toezicht­
kwaliteit levert. Dit geldt niet al­
houders. De belangrijkste is dat
leen voor de patiënt die de kwaliteit
een toezichthouder vanuit carrièrevan de zorg niet zelf kan beoorde­
overwegingen sterk afhankelijk is
len, maar evenzo voor de aandeel­
van zijn reputatie als competente
houder die de raad van bestuur niet
toezichthouder en dat degenen die
op de vingers kan kijken.
die reputatie kunnen beoordelen
Daarbij ís het ook niet eenvoudig
en verspreiden, ook de meeste in­
om te weten of iemand zijn best
vloed hebben.
doet om de doelen van de organisa­
Naast het bestuur zelf zijn er in
tie na te leven. Ga maar na: als een
wezen alleen specifieke belangen­
project mislukt, is dat dan omdat
groepen die de geïnformeerde toe­
de agent geen moeite deed of om­
Sandra Phlippen
hoorders van de toezichthouder
dat de doelen te ambitieus gesteld
Hoofdredacteur ESB
vormen. Dit wil niet zeggen dat
waren en de projecten dan uiter­
s.phlippen@sdu.nl
toezichthouders corrupt of onin­
aard ook wel eens mislukken? Een
teger zijn. Maar als je weet dat een
geslaagd project hoeft ook niet per
verkeerde beslissing in het voordeel
se op competentie te duiden. Het
kan ook het resultaat zijn van spelen op safe waardoor po­ van het bestuur wordt stilgehouden, terwijl een verkeerde
beslissing in hun nadeel direct in de krant word gezet, dan
tentieel rendement verloren is gegaan.
De principaal is deels afhankelijk van de intrinsieke moti­ is de prikkel om captured te worden wel heel sterk aanwezig.
vatie van de agent om het doel van de organisatie te onder­ De discussie over de afhankelijkheid van moreel besef van
schrijven of in ieder geval niet te saboteren. In deze ESB bestuurders in publieke versus private organisaties doet zich
verkennen Paul de Bijl en Maarten Veraart in een drieluik ook voor onder toezichthouders. Het Nationaal Commis­
over moraliteit en publiek belang de omstandigheden waar­ sarissen Onderzoek laat geen verschillen in persoonlijk­
onder, en beleidsopties waarbij, moreel besef gedijt of juist heid zien tussen publieke en private commissarissen. Dit is
ontspoort in een organisatie. Het drieluik opent met Hugo opvallend omdat bij toezichthouders in publieke sectoren
Keuzenkamp. Hij wijst ons op het belang van marktwer­ waarschijnlijk een groter beroep op moreel besef wordt ge­
king, omdat het juist voorkómt dat gezond eigenbelang niet daan. Ten eerste zijn private toezichthouders indirect toch
in hebzucht ontaardt. In de publieke sector is de afhanke­ onderworpen aan de discipline van de markt. Daarnaast zijn
lijkheid van het morele besef van bestuurders groter omdat organisatiedoelen in private organisaties minder complex,
wat het uitoefenen van toezicht eenvoudiger maakt. Maar
disciplinerende marktprikkels ontbreken.
Tussen de vrije markt en het vertrouwen op de intrinsieke vooral hebben publieke organisaties met veel meer verschil­
motivatie van de agent in bevindt zich de mogelijkheid van lende principalen te maken. Een publieke toezichthouder
het aanstellen van een toezichthouder. Binnen private en pu­ moet al deze heren dienen, wat stevige ervaring vereist. Nu
blieke organisaties is het aanstellen van toezichthouders de zal dat niet direct tot belangenverschuiving leiden zolang
gangbare manier om het probleem van informatieasymme­ alle stakeholders de toezichthouder even sterk beïnvloeden.
trie tussen principaal en agent op te lossen. Maar helaas horen Maar juist daar ligt het risico. Toezichthouders in publieke
we na het zoveelste schandaal steeds weer: waar was het toe­ organisaties opereren in een veld met zeer ongelijkwaardige
zicht? Of anders gezegd, is de toezichthouder wel in staat en stakeholders qua grootte en middelen ter beïnvloeding.
bereid om de belangen van de principaal te vertegenwoordi­ Daar kan geen moreel besef tegenop. ‘Zwaardere’ commis­
gen. Vragen die in het onlangs weer gepresenteerde Nationaal sarissen zijn dus vooral nodig in de publieke sector. De Wet
Commissarissen Onderzoek hadden kunnen worden gesteld. bestuur en toezicht hoeft daarom niet te voorzien in meer
Wél interessant is aan dit onderzoek, is dat commissarissen commissariaten, zoals commissarissen zelf wensen, maar
zelf zeggen meer commissariaten aan te kunnen dan het moet een prikkel bevatten om ook publieke commissaria­
nu gemaximeerde aantal. Als dat waar is, dan geeft het aan ten te nemen. Het maximeren van private commissariaten
dat de toezichthouder dus wel in staat is om de principaal zou hiervoor aangevuld kunnen worden met een (gemaxi­
te vertegenwoordigen en het probleem eerder ligt bij de meerd) aantal publieke toezichtsfuncties.
­bereidheid daartoe.
Jaargang 99 (4680) 7 maart 2014

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

129