Netpolitiek
Aute ur(s ):
Pollitt, M. (auteur)
Senior Lecturer in Business Economics aan de Judge Institute of Management, University of Cambridge m.pollitt@jims.cam.ac.uk
Ve rs che ne n in:
ESB, 89e jaargang, nr. 4430, pagina 149, 2 april 2004 (datum)
Rubrie k :
Prikkel
Tre fw oord(e n):
Overal ter wereld tonen wetgevers een hernieuwde belangstelling voor de marktordening van de energiesector. De verhoogde interesse
volgt op de reeks stroomstoringen die afgelopen zomer een aantal elektriciteitsnetwerken in vs en Europa trof.
Het gevaar is dat politici niet de juiste lering trekken uit dergelijke incidenten. Incidenten hoeven niet per definitie aanleiding te zijn om in
te grijpen. Bestaande reguleringssystemen kunnen goed worden geanalyseerd en gecorrigeerd door toezichthouders, zoals onlangs de
Britse toezichthouder Ofgem heeft laten zien bij de recente Londense stroomstoring. Ofgem heeft een gedetailleerde studie naar de
oorzaak van deze storing laten uitvoeren, voordat er een mogelijke aanpassing in de regels werd voorgesteld. Overigens zijn in veel
gevallen incidenten juist het gevolg van politieke bemoeienis. Zo werd in Californië de markt geliberaliseerd terwijl de prijs die
energiebedrijven aan consumenten mochten doorberekenen werd gemaximeerd, wat resulteerde in grootschalige financiële problemen
voor de electriciteitsbedrijven.
Een veelgemaakte fout van beleidsmakers wanneer deze incidenten zich voordoen, is het afdekken van het probleem met geld: hetzij
direct via overheidssubsidie, hetzij door tariefsverhoging of via een (re)nationalisering.
De Nederlandse wetgever staat momenteel voor belangrijke beleidskeuzes voor de energiesector. De vraag is of energienetwerken
compleet afgescheiden moeten worden van de levering van stroom en of deze netwerken (geïntegreerd of niet) in handen mogen komen
van private partijen.
De laatste eu Energierichtlijn verordonneert de juridische scheiding tussen netwerken en levering. Deze maatregel heeft tot doel te
waarborgen dat nieuwkomers op de elektriciteitsmarkt niet worden achtergesteld door machtsmisbruik van de netbeheerder. Een
dergelijke regel, gekoppeld aan streng regulerend toezicht, heeft er in het vk toe geleid dat veel distributiebedrijven uit eigen beweging
de verkoop van elektriciteit hebben afgestoten om bedrijven te vormen die zich ofwel specialiseren in levering (vaak in combinatie met
productie) ofwel specialiseren in netwerken.
In de Tweede Kamer ligt momenteel een wetsvoorstel die de bevoegdheden van de toezichthouder aanzienlijk uitbreidt en verdere
juridische splitsing van de netwerken voorstelt. Het debat rond het wetsvoorstel heeft al stemmen doen opgaan voor een nog verder
gaande ontkoppeling dan wordt voorgeschreven door de eu. Sommige politieke partijen – in het bijzonder de PvdA en recentelijk zelfs de
vvd – maken zich hard voor een volledige opsplitsing van energiebedrijven. Vorige week heeft de Ministerraad besloten om de netten los
te koppelen van de levering. Dit leidt tot afzonderlijke netwerkbedrijven en houdt in dat de huidige distributiebedrijven worden
uitgesloten van de verkoop van elektriciteit. De Europese Richtlijn vereist een juridische splitsing, het Nederlandse wetsvoorstel eist een
verdere onafhankelijkheid van netwerkbedrijven. De politiek gaat nu nog verder door volledige eigendomssplitsing te eisen.
Gedwongen verticale scheiding van netwerk en levering druist in tegen de lessen van eerdere incidenten en de ervaringen uit andere
geliberaliseerde energiemarkten. Geen enkele van de recente stroomstoringen was het gevolg van problemen in het lokale
distributienetwerk (Bialek, 2004). In zowel Italië, Londen als de vs was sprake van storingen in de regionale hoogspanningsnetten. Er is
geen enkele reden om te veronderstellen dat een scheiding op regionaal distributieniveau de kwaliteit verbetert of garandeert.
Nieuwkomers op de markt wordt juist verweten dat zij zich niet richten op kwaliteit, maar uitsluitend richten op marketing en groei van het
klantenbestand en geen oog hebben voor de levering van het eigenlijke product of een adequate dienstverlening aan hun klanten.
Nieuwkomers in het vk zonder (in eerste instantie) een distributienet gingen ten onder.
De voorstellen die nu in de politiek besproken worden, zullen financieel sterke partijen ervan weerhouden zich op de markt te begeven.
Activa vormen een integraal onderdeel voor een efficiënte en stabiele bedrijfsvoering in deze kapitaalintensieve sector. Hierdoor zal de
concurrentie beperkt blijven, terwijl het gebrek aan concurrentie op de leveringsmarkt hiermee niet zal worden opgelost. Bovendien zullen
bestaande bedrijven hun voorsprong behouden. Zoals uit ervaringen in andere reeds geliberaliseerde landen blijkt, zijn klanten niet
geneigd snel over te stappen wegens gebrek aan voldoende prikkels. De kostenbesparingen die zij kunnen halen, zijn te klein.
Wat moet de Nederlandse wetgever doen? Nederland is een klein land binnen Europa, maar met een liberale handelstraditie. Deze
handelstraditie betekent dat Nederland zich in een goede uitgangspositie bevindt om te profiteren van concurrentie op een vrije
Europese energiemarkt. De Nederlandse economie zal profiteren van private aandeelhouders, de productiekosten en transportkosten
zullen hierdoor sneller verminderen en substantiële bedragen zullen ten goede komen aan aandeelhouders. Wereldwijd is aangetoond van Argentinië, Chili, de Filippijnen tot het Verenigd Koninkrijk – dat privatisering van distributiebedrijven tot verbeterde
kostenprestaties leidt zonder dat de kwaliteit nadelig wordt beïnvloed. In het vk is het distributiesysteem kwalitatief aanzienlijk beter
gaan presteren sinds de privatisering in 1990. Het behoort nu tot de beste in Europa.
De combinatie van een concurrerende markt voor levering en een restrictieve markt voor de eigendom van netwerken, zoals naar voren
komt in de voorstellen die nu in de Tweede Kamer worden besproken, vormen een radicaal experiment dat wereldwijd geen precedent
kent. Het is waarschijnlijk niet in het belang van de Nederlandse consument.
Literatuur
Bialek, J.W. (2004) Recent Blackouts in US and Continental Europe: Is Liberalisation to Blame? CMI Electricity Project/DAE
working paper series, CMI EP 34, Department of Applied Economics, University of Cambridge.
Copyright © 2004 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)