column
Bernard ter Haar
plv. thesaurier-generaal, ministerie van
Financiën
Financiële educatie versterkt de positie
van de consument
Financiële zelfredzaamheid is een basisvoorwaarde om te kunnen functioneren in onze
samenleving. Veel beslissingen die we in ons
dagelijks leven nemen hebben een financiële
component. Denk bijvoorbeeld aan het doen
van de dagelijkse boodschappen, het kopen
van een treinkaartje of het sparen voor een
goed pensioen. Met het financiële inzicht is
het in Nederland niet best gesteld. Meer dan
vijf miljoen Nederlanders (41 procent van de
Nederlandse bevolking van achttien jaar en
ouder) zijn niet goed voorbereid op een forse
inkomensdaling of grote uitgave. En 1,2 miljoen
mensen (bijna tien procent van de Nederlandse
bevolking) zeggen aan het eind van de maand
telkens geen geld meer te hebben. Dit blijkt
uit onderzoek van de Universiteiten van Tilburg
en Wageningen, uitgevoerd in opdracht van
het samenwerkingsverband CentiQ. Dit is niet
alleen een probleem voor deze personen, maar
ook voor de samenleving als geheel. De maatschappelijke kosten van gebrek aan financiële
Â
zelfredzaamheid zijn enorm. Denk alleen
maar aan de circa 200.000 huishoudens in
Nederland die kampen met problematische
schulden.
Het financiële inzicht in Nederland staat op
een te laag peil, daarover zijn deskundigen en
beleidsmakers het wel eens. Over de oplossingen bestaat meer verschil van inzicht. Ik denk
dat dit kan worden overbrugd door gelijktijdig in
te zetten op drie pijlers. De eerste pijler is het
stellen van regels aan financiële dienstverleners
op het gebied van deskundigheid en zorgplicht.
De regels en het toezicht zijn de afgelopen
jaren op een aantal punten aangescherpt. Dat
was nuttig en nodig, maar het garandeert niet
dat mensen in alle gevallen de juiste beslissing nemen. De tweede pijler is meer transparantie door wettelijke eisen te stellen aan
64
ESB
93(4543S) 19 september 2008
financiële aanbieders. Ook transparantie levert
een belangrijke bijdrage aan de financiële zelfredzaamheid van consumenten. Maar zelfs als
mensen alle benodigde informatie hebben,
nemen ze vaak niet de verstandigste beslissing.
Dat de homo economicus niet bestaat blijkt
uit het volgende voorbeeld: iedereen weet dat
roken slecht is voor de gezondheid; 86 procent
van de rokers zegt te willen stoppen met roken,
maar rookt ondertussen gewoon door.
De derde pijler bij het vergroten van financieel
inzicht is educatie. Financieel beheer, dat wil
zeggen het op orde hebben van je financiën, is
voor een belangrijk deel te leren. Hierbij gaat
het er niet om van iedereen een financieel
expert te maken. Om Henriëtte Prast te citeren:
“Je kunt ook autorijden zonder onder de motorkap te kijken.†Financiële educatie moet zich
richten op de regels van het verkeer, meer dan
op vertellen hoe financiële producten precies
werken. In dit verband geldt jong geleerd is oud
gedaan. Uit het eerdergenoemde onderzoek
blijkt dat mensen die vroeger door hun ouders
gestimuleerd zijn om bijbaantjes te nemen en
die van hun ouders zakgeld kregen, later hun
financiën beter op orde hebben.
Net als toezicht en transparantie is ook financiële educatie geen wondermiddel. Het gaat
erom de verschillende instrumenten op een
slimme manier te combineren. Zelfs het optimale pakket van instrumenten kan niet voorkomen dat mensen onverstandige financiële
beslissingen nemen. Maar hier geldt: een
kleine verandering maakt een groot verschil.
Maatschappelijke bewustwording zorgt ervoor
dat het individu zich gesterkt voelt door het
besef dat hij er niet alleen voor staat. Overheid
en marktpartijen investeren immers in toezicht,
transparantie en consumenteneducatie. Dit
v
 ersterkt de positie van de consument.