Hoogmoed en val in 2008

conjunctuur

Hoogmoed en val in 2008
De Nederlandse economie maakt in 2008 een redelijk saai
jaar door. Het bbp blijft met zo’n 2,8 procent groeien, maar
er zijn wel wat tekenen van aankomend verval. Vooral de
Verenigde Staten en China beleven roerige tijden, maar dat
zal pas na 2008 in Nederland zijn effect hebben. Veel nieteconomische gebeurtenissen drukken hun stempel op de
economische gevoelstemperatuur.

N

ationale economieën vertonen cyclische
bewegingen, het gaat een aantal jaren
goed en daarna weer een aantal jaren
minder. Het is een illusie te denken dat
zulke bewegingen ooit weg zullen gaan, zoals men
lange tijd geleden met maakbare gedachten hoopte,
dus het is maar beter om er rekening mee te hou­
den. Een deel van die bewegingen heeft weinig met
de hedendaagse economie te maken, maar meer met
innovaties, sociale bewegingen en conflicten. Een
andere oorzaak van die cycli ligt bij schokken die
niet zijn te voorzien, maar waar wel in termen van
scenario’s over na kan worden gedacht.
De Nederlandse economie staat er in principe goed
voor. Deze is goed georganiseerd, het land is rela­
tief rijk, er zijn grote goedlopende bedrijven, en het
sociale verkeer is stabiel. Natuurlijk zijn er tal van
grote en kleine rimpelingen, ook in de omringende
landen, maar die zijn niet van dien aard dat een
grote schok Nederland uit balans kan halen. Althans
nog niet, want er gebeurt in de rest van de wereld
wel van alles.

Diepe val van de Amerikaanse economie

Philip Hans Franses
Hoogleraar aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam

776

ESB

Terwijl per 1 januari 2008 ook Cyprus en Malta zich
bij de eurozone voegen, en de Europese economie
nog nimmer zo goed draaide, maakt de economie in
de Verenigde Staten een diepe val. Jaren van op de
pof leven breekt de VS nu op. In Nederland wordt de
VS wel geroemd voor het geven van veel kansen aan
migranten en vrouwen, maar de werkelijkheid is dat
iedereen daar wel twee banen moet hebben om de
eindeloze lijst van schulden af te lossen.
De voorlopige cijfers die in januari en februari gepre­
senteerd worden geven de indruk dat de malaise in
de VS zich uitspreidt over alle sectoren. De groei is
uit de industriële productie, uit de investeringen, uit
de export, en de dollar zakt steeds verder weg. Grote
Aziatische concerns kiezen voor Europa om zich te
vestigen, met name Ierland, Bulgarije en Roemenië
zijn erg in trek. De beurs van New York reageert
nauwelijks, maar dat is niet een geruststelling omdat
dit vooral laat zien dat de beurs en de reële econo­

21 december 2007

mie nog maar weinig relatie met elkaar hebben. Veel
Amerikanen moeten noodgedwongen hun huizen
uit en de binnenlandse bestedingen dalen sterk. Er
is zelfs al sprake van omgekeerde migratie omdat
Mexicanen weer een beweging naar Mexico maken.
Deze ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor
Super Tuesday op 4 maart, de presidentiële voor­
verkiezingen. Hoewel Hillary Clinton in de peilingen
tot vlak daarvoor nog ver voorop lag, blijkt zij tijdens
debatten nauwelijks een idee te hebben hoe ze
de neergang van de economie moet keren. Rudy
Giuliani heeft dat ook niet, maar doordat hij steeds
laat weten al eerder voor zware klussen te hebben
gestaan, lees in New York, krijgt hij het vertrouwen
van velen. De voorverkiezingen resulteren in zijn
verpletterende overwinning.
In China daarentegen zijn de economische cijfers
zonniger dan ooit. Internationaal zijn de reacties wat
besmuikt, want zo vlak voor de Olympische Spelen
zijn de cijfers misschien wel iets te rooskleurig.
Zoals bekend heeft Statistics China zijn eerste cijfers
al beschikbaar, precies één dag na het kwartaal. Er
breekt dan ook een schandaal uit als een medewer­
ker laat weten dat sommige cijfers al ruim voor het
einde van het kwartaal bepaald worden. Het Chinese
karakter voor het woord berekenen en het woord
bepalen blijkt hetzelfde. Een golf van onrust trekt
door een aantal Aziatische landen, en van sommige
Chinese investeerders wordt soms vooraf een fikse
aanbetaling gevraagd.
In Nederland gaat vanaf dan alles zijn gangetje. Het
lerarentekort wordt opgelost door scholieren vooral
thuis te laten werken aan computergestuurde inter­
actieve projecten. Het ABP stopt met beleggen in
aandelen en het geeft mensen de gelegenheid hun
tot dan opgebouwde pensioen op de eigen rekening
te krijgen om er dan maar zelf wat mee te doen voor
later. Deze optie is een groot succes, en het aantal
miljonairs in Nederland neemt enorm toe. Misschien
wel de belangrijkste gebeurtenis is de finale van
het songfestival in Belgrado op 24 mei, waar voor
het eerst sinds mensenheugenis Nederland bij
monde van Hind wint. Dit programma dat door
zes miljoen mensen in Nederland wordt bekeken
geeft zo’n goed gevoel voor allen, dat het CBS in
juni rapporteert dat het consumentenvertrouwen
maar liefst met dertig basispunten is gestegen. Dit
nieuws verdringt het andere CBS-nieuws, en dat is
dat de Nederlandse economie in het eerste kwartaal
niet met 3,4 procent groeide maar slechts met 2,4
procent. Deze aanpassing leidt tot Kamervragen
van Wilders die zich afvraagt of hij nog de enige

Nederlander is die kan rekenen,
maar meer rumoer geeft het niet.

Nederlandse zomer
koudste in jaren

Natuurlijk zijn
er tal van grote en
kleine rimpelingen,
maar die zijn niet
van dien aard dat
een grote schok
Nederland uit balans
kan halen

Maar dan, totaal onverwacht,
breekt de zomer aan en wel met
diepterecords voor wat de tempera­
tuur betreft. Het is in Nederland
nog nooit zo koud geweest in de
zomer. Massaal wil men naar de
Nederlandse Antillen, maar die
laten geen Nederlanders meer
toe vanwege de verbeten juri­
dische strijd die wordt geleverd
omtrent het aanstaande opheffen van de Antillen
op 15 december 2008. Er zit niets anders op dan
in de stromende regen bij slechts zeventien graden
te kijken naar alle wedstrijden van het Europees
Kampioenschap in de zonovergoten en nog nooit
zo warm geweest zijnde Alpen. Helaas weet Oranje
maar één punt te halen tijdens de poulewedstrijden
(een gelijkspel tegen Roemenië), de spelers klagen
over de onverwachte hitte, en de finale tussen Italië
en Frankrijk wordt na een bloedeloze 0-0 beslecht
met maar liefst 43 penalty’s.
Deze nederlaag van Nederland wordt door de con­
sument slecht ontvangen en het CBS rapporteert
een daling van maar liefst 25 basispunten in het
consumentenvertrouwen. De zogeheten Hind-bel is
meteen geknapt. De aanstaande herfst begint met
een dreigende kabinetscrisis rondom de bijdrage in
Afghanistan. Tevens lijkt een deel van het weggesa­
neerde deel van ABN AMRO een doorstart te maken
onder de oude naam. De cijfers van de uitzendmarkt
breken ook nu weer records, en dit geeft aanleiding
om te vertrouwen dat het met de economie wel weer
goed gaat komen. Het CBS laat herhaaldelijk weten
dat het land er nog steeds goed voorstaat, maar de
economische gevoelstemperatuur is echter tot een
dieptepunt gedaald.

sporters en gasten gemaakt, dat China helemaal niet zo goed
georganiseerd is, gaan de hele wereld over, en deze missen
hun uitwerking niet. Eigenlijk is die periode nog het best te
beschrijven als een wereldwijde zucht van verlichting. Zowel
de VS als Europa maakten zich eerder grote zorgen over de
expansiedrift van China, dat ook al bleek uit de voorgeno­
men aanleg van een vierbaans autoweg tussen Kinshasa en
Kaapstad, maar die zorg lijkt in één klap weg. China heeft dan
wel veel geld, maar in de organisatie blijkt het land nog niet
erg sterk.

Giuliani wordt president

In de Verenigde Staten wordt het demasqué van China gezien
als rechtstreeks veroorzaakt door Rudy Giuliani. Immers, in die
maanden voor de finale verkiezingen weet hij als geen ander
aan te duiden dat het met China helemaal mis lijkt te zijn, en dat levert hem op
vier november zo veel stemmen op dat hij ruim verkozen wordt tot president van
de Verenigde Staten. Met een aantal krasse maatregelen zoals dat Amerikaanse
huishoudens nog maar één creditcard mogen hebben en dat iedereen verzekerd
moet zijn via diezelfde creditcardfirma (een door velen als heel slim plan gezien)
maakt Giuliani korte metten met het sombere gevoel in de westerse wereld. Ook
Nederland gelooft er weer in, de groei in het derde kwartaal komt uit op 3,2 en
het CBS verzekert dat hier eerder iets bijkomt dan afgaat, en ook Frankrijk en
Duitsland laten een grote bloei zien. Voor wat betreft deze twee landen gaat het
gerucht dat Sarkozy en Merkel gevoelens voor elkaar hebben, en dat leidt tot
Kamervragen van de SP die vreest voor te sterke economieën in die twee landen.
Bos verzekert hen dat hij er alles aan zal doen om dit te voorkomen.
De uitspraken van minister Bos zijn natuurlijk koren op de molen van Youp van
’t Hek die tijdens zijn oudejaarsconference ouderwets goed op dreef is. Heel
Nederland geniet van zijn grappen over China, waarbij hij guitige gezichten trekt,
en om middernacht steekt het land maar liefst anderhalf keer zo veel vuurwerk
af als in 2007. Het was een spannend jaar, dat 2008, maar eigenlijk is er niet
zo veel gebeurd. Het is wel weer duidelijk dat hoogmoed voor de val komt en dat
Nederlandse gezinnen in 2009 nu eens echt moeten gaan sparen, want men
weet maar nooit.

Chinese economie lijdt onder
Olympisch debacle
Voordat de herfst in volle gang inzet is er aan het
eind van de zomervakantie nog een enorme opleving.
Nederland haalt een recordaantal medailles bij de
Olympische Zomerspelen in Beijing. Bij het zwem­
men, de paarden en bij het hockey winnen we bijna
alles wat er maar te winnen valt. Natuurlijk winnen
de Chinezen vele plakken, hoewel er openlijk vragen
worden gesteld bij de leeftijd en het geslacht van
sommige deelnemers.
De Olympische Zomerspelen worden echter over­
schaduwd door een lange lijst van technische
storingen, mede veroorzaakt door het slechte
weer. In die dagen regent het onophoudelijk.
Televisieverbindingen vallen herhaaldelijk uit, het
Amerikaanse CBS dient een miljardenclaim in, die
China overigens cash betaalt, maar de algemene
indruk is geen goede. De beelden, door allerlei

ESB

21 december 2007

777