Software
Begroten als spel
De Rijksbegrotingsfloppy 1992 biedt een uitgelezen kans minister van
Financien te spelen. Te veel van de huidige regeringslijn afwijken is
echter niet mogelijk. Een verhoging van de belastingen leidt onmiddellijk tot bet naar huts sturen van uw kabinet.
Welke econoom zou niet graag minister van Financien willen zijn?
Voor wie rond de Derde Dinsdag
van September last van jeukende vingers krijgt. heeft het iMinisterie van
Financien een aardigheidje bedacht:
een begrotingsspel dat op MS-DOS
computers gespeeld kan worden.
Het programma is vooral bedoeld
voor gebruik op middelbare scholen. waar het voor een flinke verlevendiging van het economie-onderwijs kan zorgen.
Het uitgangspunt van het begrotingsspel vormt de miljoenennota van dit
jaar, cle begroting van Kok. De verschillencle begrotingsposten kunnen
door de speler worden bijgesteld:
omhoog, omlaag of in overeenstemming met de kabinetsplannen. De speler kan prioriteiten stellen, of het mes in bepaalde
ministeries zetten. Verder moet de
speler aangeven hoe krap het begrotingsbeleid mag zijn. De keuze is
echter beperkt: harder bezuinigen
mag wel. maar wie het financieringstekort laat oplopen, of een eigen
krappere norm voor het tekort overschrijdt, krijgt een felicitatie wegens
het failliet van de staatskas.
Het pakket dat zodoende ontstaat is
het eigen ‘regeerakkoord’. Daarmee
gaat de speler vervolgens naar begrotingszaken, om het te laten doorrekenen. Alle posten verhogen en tegelijk het financieringstekort willen
verminderen blijkt natuurlijk niet
zonder meer te kunnen, zodat de
speler gelegenheid krijgt om het beleid bij te stellen. Desnoods door de
belastingen te verhogen. De volgende stap is te kijken naar de gevolgen
voor de inkomensverdeling, werkgelegenheid en de politieke steun. De
minister wandelt naar het NIBUD waar dit pakket is ontwikkeld – en
krijgt inzage in de koopkrachteffecten voor vier typen huishoudens.
Tweeverdieners, gezinnen met een
uitkering, alleenstaande AOW-ers en
zelfstandigen passeren de revue. Xatuurlijk moet ook het Centraal Plan-
998
bureau worden bezocht, waar de
economische effecten nog eens worden samengevat. Als het financieringstekort niet hoger uitvalt dan de
eigen doelstelling, en als men van
de politieke haalbaarheid is verzekerd, dan kan de begroting naar het
parlement.
De volgencle fase is die van de meeen tegenvallers. In de voorjaarsnota.
de najaarsnota en bij cle eindafrekening moeten deze worden verwerkt
om het regeerakkoord zo goed mogelijk uit te voeren. De kunst van het
bezuinigen worclt aldus spelenderwijs aangeleercl.
Hoe het programma precies werkt
wordt niet vermeld. Het is een ‘black
box’, waar een eenvoudig economisch model achter schuilgaat. Een
model dat past bij de tijdgeest: bezuinigen is goed voor de schatkist, belasten is slecht voor de populariteit
van de minister. Er lijkt geen aanbodszijde in het model te zitten, lagere belastingtarieven leiden niet tot
hogere werkgelegenheid (althans,
dat bleek in mijn alternatieve ontwerpbegrotingen het geval te zijn).
De handleiding, die overigens helder is, zou met een korte beschrijving van de gebruikte aannames vollediger zijn dan nu het geval is.
Enkele voorbeelden
Voor de aarcligheid heb ik twee varianten van economisch beleid door-
gerekencl. Mijn eerste variant leidt
tot de nachtwakerstaat. Bezuinig op
alle posten tien procent, behalve op
justitie en defensie. Daaraan wordt
tien procent meer uitgegeven. Reduceer vercler het financieringstekort
met vijftien procent extra en gebruik
de rest van de begrotingsruimte voor
belastingverlaging. Als het aan de opstellers van het bezuinigingsspel ligt,
wordt ik hiermee razend populair.
Brede steun is mijn cleel, met een
comfortabele parlementaire meerderheid van 109 zetels. Dat alle inkomensgroepen er in inkomen fors op
achteruit gaan, terwijl de werkgelegenheid claalt. is geen reden voor
stemverlies. Wie de belastingen verlaagt kan blijkbaar niet stuk.
Dat vvreekt zich bij een ‘Groen
Links’-programma. Als we de uitgaven voor volkshuisvesting, onderwijs en infrastructuur elk met vijf
procent laten stijgen, en aan milieu
tien procent extra uitgeven. komen
we direct in de problemen indien
dat met belastingverhoging wordt gefinanciercl. De regering wordt naar
huis gestuurd (eigenlijk zou het programma clan ook moeten weigeren
om de speler door te laten gaan naar
de volgencle ronde, maar dat is nu
niet het geval). Geen nood. we kunnen wat bezuinigen op justitie. en
geheel naar wens van cle PSP-vleugel van Groen Links twintig procent
op defensie korten. Maar bij de voorjaarsnota slaan de tegenvallers toe,
en we dreigen alsnog failliet te gaan.
Een tikje belastingverhoging leidt tot
cle politieke onctergang, dus moet er
maar op de basisbeurs gekort worden. Het einclresultaat is dat alle inkomensgroepen behalve cle zelfstandigen er in inkomen op vooruit gaan
(inkomensplaatjes voor de aanstaande student worden echter niet gepresenteerd). De politieke haalbaarheid
is net voldoende, het financieringstekort stijgt met een paar miljoen. Dat
is niet genoeg voor een staatsfaillissement maar wel reclen voor de
boodschap dat deze Groen-linkse minister zonder wachtgeld naar huis
wordt gestuurd.
Ik heb overigens op verschillende
manieren geprobeerd of er een politiek haalbaar programma te maken
valt waarbij cle belastingen stijgen.
Mij is het niet gelukt. de scholier die
het wel weet te realiseren verdient
wat mij betreft een speciale prijs. Er
zit aan het programma namelijk een
wedstrijd vast: iedereen mag. aan de
hand van het begrotingsspel, een
ontwerp begroting, voorzien van
een motivering, naar het NIBL’D stu-
ren (de sluitingsdatum is 1 december). Een ‘deskundige jury’ zal deze
ontwerpen beoordelen.
Beperkingen en lof
Het bezuinigingsspel geeft de
‘would be’ minister van Financien
een keur van mogelijkheden om het
beleid hij te stellen. De mogelijkheden en het bedieningsgemak van het
programma zijn groot. Het is bovendien fantasierijk uitgevoerd. Het lijkt
mij al met al een schitterend leermiddel. Natuurlijk zijn er ook enkele be-
De Rijksbegrotingsfloppy
De Rijksbegrotingsfloppy 1992
kost/ 37 (inclusief docentenhandleiding). Extra exemplaren
kosten/ 25 per setje van vijf.
Het programma is te verkrijgen
door het bedrag over te maken
op postbankrekening 36.87.00
van het NIBUD, Laan 20, 2512
GN Den Haag, onder vermelding van het gewenste formaat
(5,25 of 3,5 inch), het aantal en
het verzendadres.
lijk om zoiets in het programma voor
volgend jaar te verwerken.
Een kleine onduidelijkheid doet zich
-oor bij het spelen in de vervolgroncles, waarin de voorjaarsnota, najaars-
tellingen wel op de goede plaats
staan). De procentuele verandering
voor de gerealiseerde belastingontwikkeling bleek in mijn Groen Linksscenario niet correct. In de realisatie
daalde de belasting met dik een procent (hetgeen echt niet had gehoeven, want met dat geld hadden we
heel wat leuke dingen kunnen
doen). terwijl het programma geen
wijziging constateerde.
Al met al mogen de makers van dit
begrotingsspel, Raoul de Zwart, Ste-
phan Neumann en Ingrid Joustra, ge-
perkingen.
Zo wordt landbouw niet als aparte
begrotingspost genoemd, terwijl ik
daar nou dolgraag het mes in had gezet. Snoeien in aftrekposten en tegelijk de belastingen verlagen behoort
niet tot cle mogelijkheden, net zo
min als het cloorrekenen van de
voorstellen van tie commissie-Wolfson. Arbeid minder, en milieuvervuiling meer belasten wordt snel een
‘hot issue’ in de economische politick, misschien is het daarom moge-
worden verwisseld (terwijl de totaal-
nota en de eindafrekening worden opgemaakt. De speler moet zich voor
elke vervolgronde weer bij het Ministerie van Financien melden. hetgeen
niet wordt verteld in de handleiding
of in het hulpscherm. De logica is
zoek bij cle indeling van een van de
tegenvallers. namelijk een hongersnood in Ethiopie waar de regering
noodhulp voor verstrekt. Deze post
verschijnt bij milieu in plaats van bij
ontwikkelingssamenwerking.
Ten slotte is er een programmeertoutje clat voor verwarring in de klaslokalen kan zorgen. In cle afdruk op
papier blijken de kolommen voor de
eigen begroting en de realisatie te
feliciteerd worden met een prachtig
pakket ter verlevendiging van het
economie-onderwijs op de middelbare school. Een aanrader dus. Voor iedere docent die weigert het pakket
in het onderwijs te gebruiken mag
wat mij betreft een additionele bezuiniging ter grootte van een formatie-
plaats op de post Onderwijs plaatsvinden. Dat komt dan niet alleen het
financieringstekort. maar ook het
spelgenot ten goede.
Hugo Keuzenkamp
De autcur is werkzaam hij de Economische faculteit van de Katholiekc Universiteit Brabant.