De keuzen van Kok
De Miljoenennota 1992 toont aan dat Wim Kok als
minister van Financier! en politick leider langzaam
maar zeker op dreef begint te raken. De Miljoenennota van vorig jaar maakte nog een weinig overtuigencle indruk. Noodzakelijke ombuigingen werden
uitgesteld; macro-economische risico’s werden genegeerd; daarentegen werden wel vele miljarden uitgetrokken om cle koppeling in stand te houden. Bij de
Tussenbalans begin dit jaar werd net beleid aangeseherpt. al bleven de ingeboekte bezuinigingen
voor een deel nog oningevulcl: bovendien werd
voor / 4,7 mrd. de vluchtroute van lastenverzwaring
gekozen. Nu, in de Miljoenennota 1992, beginnen
de keuzen duidelijk te worden.
Koks eerste keus is om als een degelijk schatkistbewaarder cle geschiedenis in te gaan. Met een pakket
maatregelen dat oploopt van/ 10 mrd. in 1992 tot
/ 22 mrd. in 1994 slaagt hij erin om het financieringstekort en cle collectieve-lastendruk binnen de cloelstellingen van het regeerakoord te houden. Deze
prestatie krijgt extra relief doordat Kok met een flinke conjuncturele tegenwind wordt geconfronteercl.
Waar Rucling kon profiteren van miljarden meevallers in de belastingontvangsten wordt Kok met tegenvallers opgezadeld. Dat Kok hiervoor niet wijkt
en zich bereici toont clraconisehe maatregelen te nemen. zoals de ingreep in de WAO, waarmee hij een
groot cleel van zijn aehterban van zich heeft vervreemd en zelfs het voortbestaan van z.ijn partij op
het spel heeft gezet. verdient respect. Helaas ontkomt ook Kok er niet volledig aan om zijn toevlucht
te nemen tot schijnombuigingen zoals kasverschuivingen en versnelcle belastinginning. maar cle omvang hiervan is beperkt. Daarnaast valt op dat de
miljarden guldens begrotingsoverschrijdingen. die
in vcx)rgaande kabinetten schering en inslag waren.
nu niet meer voorkomen. Kok heeft er bij zijn collega’s in het kabinet kennelijk beter de wind onder
dan zijn voorgangers in de verschillende CDA/WDkabinetten.
Koks tweede keus – en met hem die van het kabinet
– is dat werk boven inkomen wordt gesteld. Dat
blijkt uit de verhoging van het arbeidskostenforfait
en het dringende beroep op sociale partners om de
lonen te matigen. Maar het blijkt vooral uit de ingrepen in de sociale zekerheid, die de prikkel moeten
versterken om aan betaalcle arbeicl deel te nemen.
Kok zit klem door de steeds verder verslechterde
verhouding tussen het aantal actieven en niet-actieven in ons land. Dit wordt in cle Miljoenennota beschreven als een belangrijke oorzaak van de achterblijvencle groei van de Nederlanclse economic in
vergelijking met omringende landen. De lage arbeidsparticipatie en het grote aantal personen dat
een beroep doet op de sociale zekerheid tasten cle
economische dynamiek aan en verzwakken het
draagvlak voor de collectieve voorzieningen.
De dercle keuze is voor investeren boven consumeren. Terecht wordt een toereikend niveau van overheidsinvesteringen in kennis, technologie en infra structuur in cle Miljoenennota aangemerkt als een
ESB 2-10-1991
noodzakelijk voorwaarde voor toekomstige economische groei en werkgelegenheid. In de budgettaire
nood van het afgelopen decennium zijn de overheidsinvesteringen systematise!! weggedrukt door
lopencle uitgaven. Het kabinet wil hieraan een einde maken door in cle begrotingssystematiek elementen van een kapitaaldienst in te voeren. Helaas blijft
het daarbij. Het reele niveau van de overheidsinvesteringen blijft in de periode 1992-1996 dalen. De oplopende rentelasten slorpen vrijwel alle ruimte voor
economische vernieuwing op.
De viercle keuze is voor regulerende milieuheffingen. Het kabinet kondigt regulerende heffingen aan
om iets te doen aan de omvangrijke milieuvervuiling in ons land, ook in vergelijking met andere landen. De milieuheffingen mogen echter niet tot lastenverzwaring leiden. Het kabinet wil de opbrengst
gebruiken om de hoge lastendruk op arbeid te verminderen. Gezien de schadelijke invloed daarvan
op de werking van de arbeidsmarkt is dit een goede
zaak. Uiteraarcl moet bij de vormgeving van het beleicl wel rekening worden gehouden met de milieuen energie-intensieve structuur van de Nederlandse
economic. Noodzakelijke substitutieprocessen moeten op een soepele en geleidelijke manier hun beslag kunnen krijgen.
De vijfde keuze is een keuze voor de markt. Behalve op het punt van de milieuheffingen kiest het kabinet ook op andere gebieden voor de tucht van de
markt om de economische structuur te versterken.
De Miljoenennota gewaagt van meer loondifferentiatie, meer ruimte voor publiek-private samenwerking, het afschaffen van subsidies, aanpassing van
het medeclingings- en vestigingsbeleid en het afstoten van overheidsactiviteiten die efficienter door de
markt kunnen worden uitgevoerd. Maatschappelijke
verancleringen dwingen cle overheid zich op haar
kerntaken te bezinnen. Het is geen vanzelfsprekende zaak dat de collectieve uitgaven in ons land structured hoger liggen dan in vergelijkbare andere landen. In clit nummer van ESB wordt daar dieper op
ingegaan.
Ten slotte kiest Kok voor eerlijk delen. Via een beperking van cle inflatiecorrectie poogt hij een evenwichtig inkomensbeeld tot stand te brengen. Die
booclschap zal bij cle meeste WAO-ers echter niet
overkomen. De koppeling wordt losgelaten en het
eerlijk delen wordt tot het minimumniveau beperkt.
Het geldt niet langer als argument om een relatief
genereus stelsel van uitkeringen in stand te houden.
Wie meer wil moet zichzelf prive of via de cao bijverzekeren.
De keuzen van het kabinet zijn duidelijk en verdienen steun. Maar op veel punten worden ze nog
slechts aarzelend in beleid omgezet. Het blijft een
moeizaam proces om Nederland om te vormen tot
een moderne flexibele markteconomie, die past in
het Europa van de jaren negentig.
L. van der Geest
973