Au Courant
Een nieuw ambachtelijk elan
A.F. VAN ZWEEDEN
Technologische en sociale innovatie dienen hand in hand te gaan. Via een breed
opgezet bewustwordings- en voorlichtingsprogramma dient het bedrijfsleven te
worden doordrongen van het feit dat het
voor de fundamentele keuze staat de technologische vernieuwing al dan niet in
dienst te stellen van sociale vernieuwing en
verambachtelijking van ondernemingen.
Deze sociale innovatie is een noodzakelijke
voorwaarde voor een structurele verhoging
van het concurrentievermogen.
Dit is de kern van de boodschap die de
Groningse econoom/socioloog dr. drs.
Tjerk Huppes brengt in zijn boek Een
nieuw ambachtelijk elan. De informatietechnologie biedt naar zijn mening de sleutel voor de oplossing van het conflict tussen werkgevers en werknemers. Bovendien
verschaft deze technologic de mogelijkheid
om de specifieke eigenschappen van de
Westerse cultuur te gebruiken om de concurrentie tegen Japan op te nemen. Met
onze eigen wapens kunnen we de Japanners verslaan, want eigenschappen als individualisme, flexibiliteit en creativiteit bieden in principe volgens Huppes een veel betere garantie voor een concurrerend bedrijfsleven dan de ,,initiaticf dodende,
groepsafhankelijke” cultuur in de Japanse
onderneming. Huppes spreekt van de
,,Western Edge”. Om zo goed mogelijk
gebruik te kunnen maken van de comparatieve voordelen die deze eigenschap ons
biedt, is het in zijn ogen noodzakelijk om
gelijktijdig met de technologische innovatie van het produktieproces arbeidstaken te
integreren, de produktie-organisatie te
,,detayloriseren” en de produktie beter af
te stemmen op de klant.
Dit alles vangt hij in de term „verambachtelijking”, waarmee de socioloog
Huppes de trendbreuk tracht aan te geven
die hij ontwaart in de industriele ontwikkeling. Hij constateert dat zich een verschuiving voltrekt van het ,,industriele” naar
het ,,ambachtelijke”. Deze ontwikkeling
schrijft hij in hoofdzaak toe aan de opkomst van de informatiesector. De toenemende betekenis van de informatie ziet hij
gepaard gaan met een versnelling van de
historische trend tot individualisering en
differentiatie van de cultuur.
Huppes stelt vervolgens de vraag of deze
historische ontwikkeling ook een trendbreuk inhoudt voor het proces van arbeidsdeling, schaalvergroting en toenemende
massapraduktie dat kenmerkend was voor
306
ring en computernetwerken maken het tegen woordig mogelijk om adequaat op veranderende consumentenvoorkeuren in te
spelen. Voor de toekomst mag volgens
Huppes worden verwacht dat de ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde elkaar
zullen versterken, waardoor de relatieve
betekenis van ambachtelijke produkten
verder zal toenemen.
De Groningse onderzoeker, die zich in
eerdere publikaties nogal somber uitliet
over de gevolgen van de chip-technologie,
heeft nu een blijde boodschap te verkondigen. Enigszins provocerend stelt hij dat een
beleid dat uitsluitend gebaseerd is op een
nieuw industrieel elan onvoldoende is. Hij
ziet met zijn ,,nieuw ambachtelijk elan”
kans de angel weg te nemen uit de belangentegenstelling tussen werkgevers en
werknemers. ,,Het technologisch mogelijke en het sociaal-cultureel wenselijke convergeren tot een verambachtelijking van de
economic. Voor de overheid en het bedrijfsleven dient deze convergentie het uitgangspunt te vormen voor het te voeren
innovatie-, Industrie- en zelfs onderwijsbeleid”.
Het kan natuurlijk geen kwaad eindelijk
eens wat tegengas te geven tegen het toenemende Europese defaitisme en zeker tegen
minderwaardigheidsgevoelens tegenover
de Japanse efficiency en produktiviteit. De
voorsprong die de Japanners hebben genomen in technologische innovatie en groeitempo valt voor een belangrijk deel te verklaren uit sociaal-culturele factoren. De
homogeniteit van hun cultuur biedt een
goede voedingsbodem voor snelle technologische vernieuwing. Huppes tracht ons
ervan te overtuigen dat wij die voorsprong
teniet kunnen doen door gebruik te maken
van de kwaliteitsverschillen die in ons
,,menselijk kapitaal” besloten liggen.
het industriele verleden. De afnemende
werkgelegenheid in de Industrie ziet hij niet
alleen als een gevolg van de depressie,
maar ook van de technologische ontwikkeling. De werkloosheid van vandaag is naar
zijn mening ten dele te beschouwen als een
opgelopen achterstand in het historisch
proces van arbeidstijdverkorting. Hij berekent dat in het jaar 2000 de arbeidstijd met
25% moet zijn bekort, indien mag worden
aangenomen dat het tempo van de kapitaalintensivering en technologische ontwikkeling van de afgelopen twintig jaar ten
minste zal worden geevenaard in de periode 1980-2000. Huppes denkt ook dat de
relatie tussen mens en machine aan het veranderen is. Drong het fabrieksmodel meer
en meer het ambachtelijke arbeidsdeel terug, er is nu een ommekeer gaande die
wordt afgedwongen door de noodzaak
sneller en soepeler te reageren op veranderingen in de vraag. Sinds omstreeks 1970 is
de grootschalige fabriek op de terugtocht,
zo stelt hij vast.
Micro-processors en -computers vormen
het nieuwe ,,gereedschap” dat in de
informatie-ambachten wordt gehanteerd.
Huppes meent de stelling van Marx te kunA.F. van Zweeden
nen omkeren. Stelde deze vast dat de arbeider door de industriele revolutie van zijn
produktiemiddelen werd beroofd, Huppes
ziet een mogelijkheid dat de arbeider weer
zelf over zijn gereedschap kan beschikken.
Dat heef t ook gevolgen voor de organisatie
van het werk. Het tayloristische faDr. drs. Tjerk Huppes, Een nieuw ambachtelijk
brieksmodel en ,,scientific management”
zijn op de terugtocht. Er worden steeds elan, H.E. Stenfert Kroese, Leiden, 1985.
meer pogingen ondernomen om de produktie-organisatie aan te passen aan wat
de werknemers willen en kunnen. ,,Werkstructurering en autonome werkgroepen
verhogen niet alleen de sociale aanvaardbaarheid van organisaties, maar beogen tevens een verhoging van het rendement”.
En alweer signaleert Huppes een trendbreuk. De individualisering in de afgelopen decennia keert zich tegen vergaande
arbeidsdeling en schaalvergroting van
produktie-organisaties en veroorzaakt een Rectificatie
tendens in tegengestelde richting naar
kleinschaligheid, integratie van taken en
In het artikel ,,De balans van het Algereintegratie van leiding en uitvoering. Ook meen Burgerlijk Pensioenfonds” van
in de voorkeur van consumenten ziet hij prof. dr. J. van Klinken en prof. dr. A.J.
zich een verandering aftekenen die ingaat Vermaat in ESB van 20 maart jl. is een fout
tegen de tendens tot massaconsumptie van geslopen in de formule op biz. 277. De forhet industriele verleden. Er is een toene- mule moet luiden:
mende vraag naar ge’individualiseerde goederen en diensten. Flexibele automatise- c = u –