Solidariteit
De Franse socioloog Alain
Touraine heeft het verslag gepubliceerd van het onderzoek dat een
Frans-Poolse werkgroep tussen april
en december 1981 deed naar de ontwikkeling van Solidarnosc, de vrije
vakvereniging, die 16 maanden kon
functioneren in het communistische
Polen 1). Solidariteit is een vakvereniging, maar klaarblijkelijk ook
meer dan een vakvereniging. Het
gaat om een arbeidersbeweging, geboren in de bedrijven, die zich verzet
tegen de onderdrukking op de werkplek. Maar het gaat ook om een
nationale beweging en om een strijd
voor de democratisering van de
samenleving.
In de communistische landen van
Oost-Europa is de partijstaat tegelijkertijd meester van het politieke
leven, en werkgever van vrijwel alle
werknemers, terwijl ze tegelijkertijd
zelf onderworpen is aan het Sovjetimperium. Deze karakterschets van
van het communistische regiem is de
basis voor de interpretatie die
Touraine geeft aan de volksbeweging die in Solidariteit een bedding vond.
Onze eeuw, stelt hij, is gedomineerd door de totalitaire staat. Fascisme en nationaal-socialisme waren
voorbeelden van deze staatsvorm.
Ook de communistische landen ontwikkelden zich naar dat patroon.
Solidariteit heeft als voornaamste
doelstelling de bevrijding van de
maatschappij van de totalitaire heerschappij van de partij. De leden van
Solidariteit spreken niet van een
arbeidersstaat, zelden van ,,echt
socialisme”, en nog minder van een
onafhankelijk Polen. Zij willen de
partij uit hun leven elimineren, haar
terugdringen tot de eigenlijke functies van de staat, opdat er een vrije
samenleving ontstaat.
Als vakbondsmensen weten ze dat
een renaissance van hun land niet
alleen maar een sterke onafhankelijke vakvereniging behoeft, maar
ook competente managers, die bevrijd zijn van administratieve en
politieke voogdij. Ze willen vrije verkiezingen , eerst op plaatselijk en regionaal niveau, later ook nationaal.
Wanneer zij spreken over ,,arbeidersESB 21-7-1982
logic die niet meer in zich zelf gelooft”.
Voor Touraine is het zo dat de
totalitaire staat in Polen heeft gefaald. De communistische staat
heeft de pretentie te spreken uit naam
van de samenleving en van de geschiedenis. De Poolse staat moet nu
openlijk tonen dat zij slechts spreekt
uit naam van de macht. De Sovjetunie is niet langer de ,,leidende natie
in het socialistische kamp”, maar
meester van een imperium, onverschillig voor de ideologieen van zijn
vazallen, alleen bezorgd over de
eigen macht en de eigen veiligheid.
zelfbestuur”, zegt Touraine, vragen Een imperium verzwakt door de
ze om onafhankelijke werkgevers, tegenspraken tussen zijn politieke
waarmee ze in onderhandeling kun- en militaire actie enerzijds, en zijn
nen treden en waarmee ze arbeids- sociale en economische problemen
conflicten kunnen uitvechten. De anderzijds.
In de militaire coup ziet hij, naast
maatschappij bevrijden van de partijstaat, dat wil zeggen willen dat men een nieuwe overwinning van de
erkent dat er sociale verhoudingen onderdrukkende staten, het meest
en sociale conflicten bestaan. Het diepgaande en definitieve echec van
houdt de ontkenning in van de pre- een totalitaire partij, het einde van
tentie dat wie dan ook zou kunnen de communistische maatschappij en
spreken uit naam van alien en dat overgang naar een meer directe
welke structuur dan ook onafhanke- confrontatie tussen macht en samenlijk groepsoptreden overbodig zou leving, tussen staatsgeweld en sociale
maken. Dit zijn de opvattingen die beweging.
Het is fascinerend te zien hoe Toude groep onderzoekers noteert uit
de mond van vakbondsleden, uit dis- raine en zijn medewerkers uit de
cussies of vergaderingen en in de mond van de ,,rank and file” van
Solidariteit een visie op de samenmedia.
In haar karakterals vakvereniging, leving optekenen. Hoe mensen, die
opkomend voor de rechten der men- 35 jaar politick en economisch totalisen in de bedrijven, strijdend tegen tarisme meemaakten, feilloos aanwillekeur en autocratic kan Solidari- wijzen dat zelfstandigheid van de
teit niet ontkomen aan de confron- intermediaire structuren tegenover
tatie met de totalitaire staat. Die de staat wezenlijk is voor vrijheid
staat had in Polen nooit volledig ge- en rechtvaardigheid en economische
triomfeerd. De Poolse natie heeft efficiency. Een boodschap die toch
het in de geschiedenis gedurende nog een straaltje hoop laat zien in
lange perioden zonder staat moeten een deprimerende wereld: de totalistellen. Zij heeft ook tegenover de taire partijstaat faalt.
totalitaire communistische staat een
eigen zelfstandigheid kunnen bewaren. Daarbij speelde de kerk een
belangrijke rol. Solidariteit bewees,
zegt Touraine, dat Polen leefde, verbeeldingskracht bezat, herinneringen bewaarde: ,,het leven van een
samenleving kan getnaskeerd worden door het apparaat dat haar overheerst, maar zijn taal heeft niets van
doen met de houten taal van het regiem; haar nationale bewustzijn
weerspreekt de officiele interpreta1) Alain Touraine, Solidarite. Analyse d’un
tie en haar zoeken naar waarheid mouvement social, Pologne 1980-1981, Pariis
1982.
heeft geen boodschap aan een ideo731