H. A. van Sliphout
het genoodzaakt zijn doelstellingen
waar te maken 6f deze te herzien.
De ontwikkelingen rond het ,,kraken”
wijzen eigenlijk op de onverenigbaarheid van het naast elkaar bestaan van
Dat arbeid niet alleen voor de produkeen vrije-marktsysteem (met leegstand
|tie maar ook vooral voor de mens die die
en speculatie), naast een toedelings- of
irbeid verricht van wezenlijke betekenis
rantsoeneringsstelsel. T.a.v. wonen zijn
IB, wordt ons sinds jaar en dag voorgede pretenties en verwachtingen — ook
ihouden. En het lijkt ook wel waarte zijn:
vooral van jonge mensen — hoog geO mensen identiteit wordt in hoge mate
stegen, terwijl de mogelijkheden van
tgemaakt door wat hij in zijn arbeid is
,,afbou wen “niet alleen persoonlijk maar
I (arbeid dan als betaalde beroepsarbeid).
ook maatschappelijk uiterst pijnlijk zijn
Vandaar wellicht dat in onze mannenblijkens de omvang van de ,JugendI maatschappij uiterst geraffmeerde mekrawalle”, die zich in West-Berlijn,
fchanismen werkzaam zijn om deze conBremen, Amsterdam, Zurich, Freiburg,
Istellatie in stand te houden.
Hannover en Hamburg hebben voorgeEen eerste mechanisme staat in het
daan, terwijl Brixton/ Londen en LiverIteken van de vermindering van ongelijkpool — onder weliswaar wat andere
Ijieid en de versterking van het prescondities — voor de inbreng van het
ttatiekarakter. Daartoe behoort de verVerenigd Koninkrijk tekenden.
pbetering van de kwaliteit van arbeid,
De verscherping van de opvattingen
zuim en arbeidsongeschiktheid fungeren
t bieden van langere tijdsperspectieven
rond kernenergie en kernbewapening
binnen deze schakering van identiteiten.
t(loopbaanplanning), het ontwikkelen
Maar ook verschijnselen als interne — op de voedingsbodem van een dettvan inspraak en zeggenschap, alsook de
arbeidsreserves, VUT-regelingen en uit- cennium van milieubewustwording —
talgemenere tendentie tot het bieden van
eenlopende stringentie van werkaan- is een tweede voorbeeld. Deze ontwikkeJlgelijke kansen, waardoor de orientatie
het arbeidsleven zich algemeen kon
vaarding zijn ,,voorzieningen” die hier- ling heeft problemen van Internationale
aan een bijdrage leveren. Zij houden schaal en buitenlandse politiek in het
verbreiden en zelfs tot norm werd. Een
centrum van de aandacht gebracht, waar
dus op indirecte wijze een hooggestemd
f dergelijke versterking van aspiraties
ze nooit gekomen zouden zijn als ze niet
arbeidsethos — als norm — in stand.
t meet echter wel tot teleurstelling en frusEen aldus ingericht arbeidsbestel kan in brede lagen van de bevolking als
Jtratie leiden, want de mogelijkheden
het uiteraard moeilijk krijgen als zowel existentieel zouden worden ervaren.
|tot ,,beloning” — geld, sociale stijging,
de tendenties tot versterking van het Ten tijde van de ,,afschrikking” kon
faanzien, kansen — zijn voortdurend
prestatiekarakter, als die welke de iden- men het dreigend gevaar nog sublimeren
jminder dan de gewekte verwachtingen.
titeitsproblemen helpen oplossen in hun door een kernoorlog als illusoir aan te
Een tweede mechanisme voorziet hierin
merken. Maar ook op dit punt is geen
werking beperkt worden. Het is goed
i door het bieden van mogelijkheden tot
aftocht meer mogelijk. De morele en
ons dit te realiseren omdat de toekomst
Si het ,,afbouwen” van identiteiten. Het
er op dit punt niet zo bijster goed uitziet. psychische last van een beperkte kern; probleem is immers om niet te hoeven
Het CPB heeft in De Nederlandse eco- oorlog zullen velen niet kunnen verItoegeven dat men aan de eigen en andernomic in 1985 een drietal scenario’s dragen.
f mans verwachtingen niet voldoet. Zo is
Het is in deze context dat het vraagontwikkeld, waaruit te leren valt dat
f er veel conformisme — een zekere rituastuk van arbeid en werkgelegenheid een
zelfs met een uitgebreid assortiment aan
tlisering van arbeidsethos —, het zich
beleidsmaatregelen de werkloosheid over beklemmende instabiliteit teweeg zou
‘ aanpassen uit opportunisme, terwijl men
vier jaar slechts met zestigduizend man- kunnen brengen. Arbeid en welvaart
, het geloof in het presteren verloren heeft.
1- Ook berusting komt voor door op mini- jaren kan worden teruggedrongen, ter- hebben immers zoveel problemen opgewijl dan door additioneel beleid nog vangen, die voortkomen uit de grotere
i male wijze de schijn op te houden, m.a.w.
eens vijfenveertigduizend manjaren kan vrijheid en de veelheid van individuele
e kantjes er af te lopen.
worden verkregen. Dit is het voorland risico’s waaraan wij vandaag de dag deel
Naast deze readies op oversocialiwaarin tegen die tijd nog een kleine twee- hebben. Als we zonder illusies moeten
|satie zijn er ook readies die een gevolg
honderdduizend werklozen boven het leven en de werkelijke problemen onder
I zijn van ondersocialisatie: het niet delen
huidige bestand zowel geen werk als geen ogen zien, zullen velen in paniek raken.
| van de normen. Een sterke, geengageer! de veranderingsdrift (medezeggenschap, mogelijkheden tot aftocht zullen hebben.
Dit lijkt een toestand die voor een
nationalisatie) geeft hiervan blijk, maar
1
ook volstrekte onverschilligheid komt maatschappij die arbeid zo hoog in het
5
vaandel heeft staan, niet zonder risico’s
voor (het z.g. niet-reele arbeidsaanbod,
;
zoals dat bij de arbeidsbureaus genoemd is. Dit roept met name de vraag op of een
‘wordt) 1). In ieder geval bestaat er een dergelijk falen van een algemeen verbreide doelstelling niet tot grote politiet geschakeerdheid van readies op ervaren
[beperkingen tot identificatie met ons ke instabiliteit zal leiden. Opmerkelijk
f arbeidsbestel, die alle de functie hebben is dat in de politieke arena de harde
lessen van de laatste paar jaar op het
– om voor de betrokkene het gevoel van
! eigenwaarde en zelfrespect in stand te punt van de maatschappelijke dissensus
:
houden indien de normen van het ar- slechts matig begrepen worden. Het is
:
immers zo, dat ten aanzien van ten minbeidsbestel niet worden gehaald.
Het probleem met ,,arbeid” is der- ste twee problemen in ons land (maar
:
halve niet alleen het in voldoende mate ook in Duitsland en Engeland) protest
en openlijk verzet — met geweld — vor^ te verschaffen. Ook doen zich problemen
men hebben aangenomen die niet perma’ voor bij de mogelijkheden van aftocht
• die worden geboden. De sociale zeker- nent door overheidsgeweld gepareerd
‘ heid speelt hierin eveneens een zinnige, kunnen worden. Daardoor bereikt ons
1) Uitwerking bij H. Klages, Die unruhige
zij het riskante rol. Immers, ziektever- politiek bestel zijn grenzen en wordt
Gesellschaft.
iskante tijden
ESB 9-9-1981
863