We kunnen nu gaan rekenen aan corona

In mijn vorige blog gaf ik aan dat we zouden moeten gaan rekenen aan de effecten van corona en het coronabeleid.

Samenvattend was daar de conclusie dat we nu nog niet kunnen rekenen omdat het ons aan data ontbreekt. Zonder die data kunnen we geen risico’s berekenen. En omdat corona potentieel catastrofaal is, is de enige weg – zolang er nog geen data is – het toepassen van het voorzorgsprincipe en alles zoveel mogelijk dichtgooien. Om tijd te winnen en daarna verder te kijken.

Eerste cijfers

Er was dus fundamentele onzekerheid, maar gister is die voor een belangrijk deel weggenomen. In een presentatie aan de Tweede Kamer maakte het RIVM de eerste resultaten openbaar van onderzoek naar antistoffen door bloedbank Sanquin. We hebben nu een eerste inschatting van het aantal besmettingen in Nederland.

Als we de gegevens van Sanquin combineren met cijfers van RIVM, CBS en Stichting NICE dan krijgen we tabel 1. Personen onder de 20 en boven de 69 zijn niet meegenomen in het onderzoek van Sanquin.

Eerste indruk van gezondheidsrisico’s

Op basis van deze gegevens kunnen we per leeftijdsgroep de kans berekenen dat iemand die corona oploopt wordt getest, in het ziekenhuis beland, wordt opgenomen op de intensive care of overlijdt. Dat betekent dat we nu kunnen bekijken hoe groot ons eigen individuele risico is als we besmet raken met corona. En werkgevers kunnen bijvoorbeeld kijken naar de gezondheidsrisico’s van hun eigen werknemerpopulatie.

Daarbij is de vraag gerechtvaardigd hoe betrouwbaar deze data zijn. Bloeddonoren zijn natuurlijk geen perfecte benadering van de Nederlandse bevolking, en wie zich ziek voelt of angstig is zal de bloedbank wel even overslaan in deze periode. En het kan even duren voordat antistoffen zichtbaar zijn.

Het onderzoek van Sanquin kan dus het aantal geïnfecteerden onderschatten, maar daar staat tegenover dat dat ook geldt voor de gegevens over het aantal overledenen. Er zitten weinig mensen onder de 70 in verpleeghuizen, dus het effect daarvan zal beperkt zijn, maar daarnaast kunnen mensen ook thuis overlijden, en die missen we dan.

Aan zowel noemers als teller zitten dus nog wel wat vraagtekens, zowel naar boven als naar beneden. Als er meer besmettingen zijn dan we op basis van de Sanquindata weten dan is het risico op ziekenhuisopname, IC of erger na een besmetting met corona dus kleiner. Tegelijkertijd, als er meer doden zijn dan we weten is het risico op overlijden groter is. Maar de kans is even zo groot dat deze effecten elkaar opheffen. Maar tenminste mag je veronderstellen dat de huidige gegevens een goede eerste indruk geven van de risico’s.

Gezondheidsrisico per geïnfecteerde

Met inachtneming van deze kanttekeningen kunnen we de kansen en daarmee risico’s uitrekenen door de verschillende verloopuitkomsten te delen door het aantal geïnfecteerden (tabel 2).

Let wel, dit zijn risico’s die je loopt als je de infectie eenmaal hebt opgelopen. Het totale risico is kleiner omdat niet iedereen de infectie zal oplopen en dat risico afhankelijk is van gedrag, omgeving en de timing.

En de risico’s zijn natuurlijk gebaseerd op het verleden: dit waren de kansen van de afgelopen acht weken, en we gaan er voor nu even van uit dat die kansen constant blijven. Die kansen kunnen best beter worden naarmate we meer weten over de behandeling, maar wellicht ook slechter als bijvoorbeeld de IC-capaciteit wordt overschreden.

Laag sterfterisico

Dan komt de vraag hoe moeten we deze kansen duiden? Hoe hoog of laag zijn ze? Om de risico’s van het besmet zijn met corona in context te plaatsen kunnen we ze vergelijken met het normale sterfterisico, de kans dat we in enig jaar komen te overlijden. Dan krijg je tabel 3.

In de derde kolom heb ik het aantal sterfgevallen van 2018 per leeftijdscategorie opgenomen. En in de kolommen daarna de sterftekans als gevolg van het coronavirus vergeleken met de normale sterftekans in 2018.

Corona voegt dus extra risico op overlijden toe. Maar je mag de risico’s van corona en ‘normaal’ ook niet zomaar bij elkaar optellen. Immers, wie overlijdt aan corona kan niet meer overlijden door een andere ziekte of door een ongeluk. Wat de totale overlijdenskans dit jaar wordt kunnen we pas helemaal achteraf vaststellen.

De kans om te overlijden door corona is kleiner dan de ‘normale’ kans om te overlijden. In die zin zijn de risico’s van corona laag te noemen, vooral voor mensen onder de 60. En onder de 50 is ook de kans op IC-opname erg klein, en dus is ook de potentiële belasting op de IC’s vanuit die groep klein.

Onderliggende ziektes

De kansen hangen bovendien sterk af van onderliggende ziektes. Van de 387 overledenen in deze leeftijdscategorieën van 20 tot 70 had minstens 70 procent een al bestaande aandoening, zoals diabetes, hartziekte, kanker of andere aandoeningen. Voor hen die een dergelijke ziekte niet hebben zijn de risico’s dus aanmerkelijk lager, en voor wie dat wel heeft zijn de risico’s aanmerkelijk hoger.

Tot slot

Of u zelf de risico’s hoog of laag of al of niet acceptabel vindt is uiteraard een persoonlijke afweging. Maar ik kan me voorstellen dat mensen en organisaties hierin argumenten zien om beheerst te heropenen, te beginnen met gezonde mensen onder de 55 die ook niet samenwonen met kwetsbare personen.

Naschrift (4 mei 2020)

Een week na verschijning van dit artikel maakte het RIVM tijdens een technische briefing in de Tweede Kamer de resultaten bekend van een tweede antistoffensteekproef. Deze steekproef, genaamd Pienter, stelt ons in staat om de calculatie over te doen met meer data.

Er zijn twee aanvullingen. De berekende risico’s in het blog hierboven zijn gebaseerd op de infectiegraad van eind maart, met het ziekteverloop tot 15 april. Met de Pienter-steekproef kunnen we de calculatie opnieuw doen met de infectiegraad van begin april en het ziekteverloop tot 27 april.

Ook meet het Pienter onderzoek alle leeftijden en niet alleen 20–70 jaar. Daardoor kunnen we nu ook kijken naar de risico’s van de leeftijd 0–20 en 70–85 jaar. Het gaat hier uitsluitend om de risico’s van corona na besmetting. De verpleeghuizen blijven buiten de calculatie: van verpleeghuizen kennen we de infectiegraad niet en het aantal overledenen niet.

De resultaten van deze tweede calculatie wijken nauwelijks af van die van de eerste calculatie (vergelijk tabel 4 met tabel 2). De Pienter-steekproef is kleiner dan die van Sanquin (2.800 vs. 4.000) en gespreid over meer leeftijdscohorten dus betekenis in deze afwijkingen zoeken is weinig zinvol.

Dat we nu ook een goede indruk kunnen krijgen van de risico’s van kinderen en ouderen is wel een toevoeging aan de inzichten. Hier is ook het effect van triage in de IC zichtbaar. Boven de 75 is de kans op overlijden groter dan de kans op opname op de IC. In die leeftijdscategorie worden mensen minder vaak opgenomen op de IC. Dat komt deels omdat ze dat zelf niet meer willen, en deels omdat opname op de IC voor veel 75-plussers als niet medisch zinvol blijkt of zodanig wordt ingeschat.

Bronnen van de cijfers:

Infectiegraad

Omvang leeftijdscohorten

Overlijdens per cohort

Ziekenhuisopnames per cohort & Positieve testen per cohort