Verkiezingsprogramma’s sinds financiële crisis weer linkser

Linkse thema’s lijken de afgelopen jaren populairder te zijn geworden bij kiezers, op basis van data uit verkiezingsprogramma’s. Dat blijkt uit de data van het Manifesto Project op basis van een gedetailleerde inhoudelijke analyse en codering van verkiezingsprogramma’s uit meer dan vijftig landen, waaronder Nederland, vanaf 1945.

Een van de indicatoren die wordt afgeleid uit de verkiezingsprogramma’s is de rile-index, die politieke partijen op een links-rechts-spectrum positioneert. Deze index wordt bepaald uit 24 coderingscategorieën waarvan de helft (bijvoorbeeld uitbreiding verzorgingsstaat) wordt geassocieerd met politiek links en de andere helft (bijvoorbeeld law and order) met politiek rechts. Bij de laatste verkiezingen in 2021 scoorde van alle partijen die zetels in de Tweede Kamer veroverden de SP met −36 de meest linkse score en de SGP met +38 de meest rechtse score.

Door voor elke verkiezing een gemiddelde te berekenen van de links-rechts-scores van partijen, gewogen naar hun zetelaantal, kan een nationale links-rechts-score berekend worden die de voorkeur van de maatschappij als geheel op een links-rechtsschaal weergeeft. De figuur toont de ontwikkeling daarvan voor alle Nederlandse verkiezingen van 1945 tot aan de verkiezingen in 2021.

Opvallend is dat de maatschappelijke oriëntatie zich in lange cycli lijkt te ontwikkelen. Nederland wordt vanaf de verkiezingen van 1952 geleidelijk linkser, tot een piekniveau in de jaren zeventig, waarna vanaf de jaren tachtig een langdurige en geleidelijke trend naar rechts inzet, die zijn piek bereikt bij de verkiezingen van 2010, net na de financiële crisis. Sindsdien is weer een geleidelijke trend naar links ingezet.

De maatschappelijke voorkeur vindt met enige vertraging weerklank in overheidsbeleid. Zo blijkt uit de figuur een duidelijke correlatie met bijvoorbeeld de collectieve uitgaven als percentage van het bbp, een indicator voor omvang van de overheid die ook een ­links-rechts-connotatie heeft. De relatie tussen beide indicatoren is wel geleidelijk minder sterk geworden, wat zou kunnen wijzen op toenemende convergentie tussen links en rechts met betrekking tot gewenste omvang van de collectieve uitgaven.