Standaard uit de kinderschoenen?
Aute ur(s ):
Douma, O. (auteur)
De auteur is werkzaam b ij de ING Bank te Amsterdam. onno.douma@mail.ing.nl
Ve rs che ne n in:
ESB, 88e jaargang, nr. 4412, pagina D21, 4 september 2003 (datum)
Rubrie k :
Tre fw oord(e n):
handelsdocumenten
Een bedrijf dat internationaal wil handen, moet achterhalen of de beoogde handelspartner betrouwbaar is. Vervolgens moet de
transactie worden vastgelegd. Welke problemen doen zich hierbij voor en hoe worden deze opgelost?
Door de jaren heen is er veel veranderd in de manier waarop financiële instellingen invulling geven aan hun vertrouwensrol in het
handelsverkeer. Op dit moment ontstaat door het toepassen van elektronische publieke netwerken een volledig internationale en
transparante handelsomgeving waarbij, in potentie, elkaar volledig onbekende handelspartners 24 uur per dag elektronisch transacties
met elkaar kunnen afsluiten. Deze elektronische handelsomgeving biedt financiële instellingen nieuwe mogelijkheden om
transactiekosten te verlagen.
Elektronische afhandeling
Zowel intern bij de financiële instelling als bij de handelspartners kunnen transactiekosten worden verlaagd door elektronische
afhandeling.
Interne transactiekosten worden verlaagd door de ‘straight through processing’-ratio te verhogen. Bij ‘straight through processing’ vindt
de invoer van gegevens eenmalig plaats aan de bron, waarna ze tijdens het gehele handelsproces elektronisch, zonder menselijke
tussenkomst, worden doorgegeven en gebruikt. Transactiekosten bij de handelspartners worden verlaagd door doorberekening van de
lagere interne transactiekosten, maar ook door grotere zekerheid omtrent kortere doorlooptijden van processtappen. Daardoor wordt de
gehele bedrijfsvoering beter beheersbaar.
Voorwaarde voor ‘straight through processing’ is dat het formaat en de inhoud van handelsdocumenten zijn gestandaardiseerd.
Bolero: zo sterk als de zwakste schakel
Bolero is een initiatief van de TT Club en Swift1. Het heeft tot doel gestandaardiseerde handelsdocumenten en data online uit te wisselen
tussen alle partijen in de handelsketen.
Bolero streeft een totaaloplossing na, waarbij alle partijen in de waardeketen via het Bolero-platform documenten uitwisselen. Zo’n
totaaloplossing staat dan garant voor het realiseren van ‘straight through processing’ in de gehele handelscyclus.
Voorwaarde hiervoor is dat alle partijen Bolero hebben geïmplementeerd. Doordat handelsdocumenten, werkwijzen en computersystemen
voor de afhandeling per partij verschillend zijn, is het onmogelijk om vanaf dag één aan deze voorwaarde te voldoen. Partijen zullen
moeten investeren vooruitlopend op toekomstige transacties en revenuen in de vorm van lagere doorlooptijden en kosten.
Op dit moment vinden er slechts weinig Bolero-transacties plaats. Blijkbaar is de investeringsbereidheid laag voordat er zicht is op een
snelle terugverdientijd. De prijsstrategie van Bolero vormt een bijkomend probleem. De centrale organisatie heeft hoge vaste kosten voor
onder andere personeel en operationele dienstverlening. De inkomsten komen voort uit jaarlijkse bijdragen van deelnemende bedrijven.
Vooral de kleinere bedrijven vinden deze bijdrage te hoog. Vanwege het ontbreken van voldoende transactievolume is Bolero
vooralsnog niet in staat om de omslag te maken naar een attractiever, meer transactiegeoriënteerd prijsmechanisme. Bovendien zijn er
weinig dominante bedrijven die druk uitoefenen bij hun handelspartners om Bolero te implementeren.
Identrus: nog geen kritische massa
Identrus is een initiatief van een aantal wereldwijd opererende financiële instellingen om de authenticiteit van handelspartners vast te
stellen door middel van het uitgeven van certificaten, een soort elektronische paspoorten2. De financiële instellingen staan garant voor
‘hun’ klant, terwijl de Identrus-organisatie garant staat voor de financiële instellingen.
Door de regiefunctie van Identrus ontstaat een wereldwijd uitwisselbaar systeem, dat niet alleen bruikbaar is voor internationale handel
maar ook daarbuiten, bijvoorbeeld voor gegevensuitwisseling tussen bedrijven en overheden.
Vanuit transactiekostenperspectief is het grote voordeel van Identrus dat verkopende partijen, ook internationaal, slechts een beperkt
aantal certificaten hoeven te implementeren in systemen en werkwijzen. Daarnaast heeft de koper slechts één certificaat nodig. Een
voorbeeld uit de consumentenmarkt, waar deze standaardisatie al grotendeels heeft plaatsgevonden, illustreert dit: elke winkelier die
creditcards wil accepteren, sluit per systeem een contract met de creditcardmaatschappij (bijvoorbeeld Visa of Mastercard) en
implementeert dit systeem in zijn kassaomgeving. Vervolgens maakt hij aan zijn klanten met logo’s duidelijk welke systemen hij
accepteert. Elke klant bepaalt of, en zo ja, welke creditcard hij gebruikt, afhankelijk van de kosten in relatie tot de mogelijkheden.
Ook bij internationale handel tussen bedrijven heeft een wereldwijd systeem van certificaten onmiskenbaar kostenvoordelen voor zowel
koper als verkoper.
Toch komt Identrus moeizaam van de grond. De vraag naar handelstransacties waarbij de handelspartners elkaar vooraf niet kennen, is
minder groot dan een aantal jaren geleden tijdens de internethype werd verwacht. Er is maar een beperkt aantal toepassingen dat
Identrus-transacties ondersteunt. Identrus heeft zelf een online betaaltoepassing ontwikkeld voor internationale handelstransacties die
momenteel in een proefopstelling wordt gebruikt. Verder zijn in Groot-Brittannië (verevenen en afwikkelen van betaaltransacties) en
Australië (communicatie tussen bedrijven en overheid) op nationaal niveau toepassingen ontwikkeld.
Identrus is gebaseerd op vrijwillige deelname van financiële instellingen. Doordat veel financiële instellingen de toegevoegde waarde op
korte termijn beperkt achten, gaan zij niet over tot implementatie.
Deze vicieuze cirkel kan worden doorbroken door snel kritische massa te realiseren. Tegelijkertijd moeten Identrus, financiële instellingen
en derden toepassingen ontwikkelen met een hoge toegevoegde waarde. Hiertoe zullen zowel de Identrus-organisatie als de
deelnemende financiële instellingen moeten investeren. Op dit moment lijkt het erop dat die investeringsbereidheid gering is, waardoor
de kans dat Identrus de wereldwijde standaard voor authenticiteitgarantie wordt, eveneens gering is.
Binnen de branche
Bedrijven zijn inmiddels gewend geraakt aan het elektronisch afhandelen van transacties, niet alleen voor de financiële organisatie
middels toepassingen voor elektronisch bankieren, maar ook voor bepaalde processen in het handelsverkeer, zoals het online aanvragen
van documentair krediet. Nu interne kostenbesparingsprogramma’s zijn afgerond ligt de volgende mogelijkheid voor kostenbesparingen
op het efficiënter inrichten van de handelsketen buiten het bedrijf. Hiertoe ontplooien bedrijven branchegerichte initiatieven om de
transactiekosten in hun waardeketen te verlagen3. Deze initiatieven komen direct voort uit de behoefte aan kostenreductie in een
bepaalde bedrijfstak en niet vanuit een overkoepelende instantie. Ze richten zich op de ontwikkeling van bericht- en
integratiestandaarden binnen hun bedrijfstak. Tegelijkertijd voorkomende en vergelijkbare behoeften verhogen de acceptatiegraad.
Overeenkomstige processen, werkwijzen en systemen vereenvoudigen de implementatie.
Verder blijven de investeringen in techniek beperkt door gebruik te maken van open standaarden en publieke netwerken. Deze
combinatie van factoren maakt de toetredingsdrempels van deze initiatieven laag.
Nadeel van deze initiatieven is wel de beperking tot de eigen bedrijfstak, waardoor bedrijfstak overschrijdende handelstransacties niet
ten volle, of in het geheel niet profiteren van de berichtstandaardisatie.
Conclusie
Centraal geregisseerde, veelomvattende systemen bereiken in de praktijk niet de benodigde kritische massa. Financiële instellingen zullen
hun inspanningen dan ook eerder richten op het ontplooien van standaardisatie-initiatieven binnen hun waardeketen. Daarnaast zullen
ze initiatieven binnen andere bedrijfstakken ondersteunen waar het de financiële afwikkeling van de transactie betreft.
Bij berichtstandaardisering zullen suboptimale oplossingen ontstaan vanwege de beperking tot specifieke bedrijfstakken. Dit zijn wel de
oplossingen met de meeste kans van slagen op korte termijn.
Overheden worden als een van de eerste partijen geconfronteerd met de nadelen van standaarden uit verschillende bedrijfstakken.
Immers, bedrijven uit alle bedrijfstakken communiceren meer en meer elektronisch met overheidsdiensten. Behoudens de nadelen geeft
dit de overheid wel de mogelijkheid om als katalysator van standaardisatie te fungeren. Zij kan bepaalde standaarden waarvan zij
vermoedt dat ze succesvol zullen zijn, actief promoten, in de eerste plaats door ze zelf te accepteren. Elke overheidsdienst zal in het kader
van haar distributiekanalenstrategie de keuze moeten maken om industrie standaarden te accepteren, al dan niet naast een eigen
oplossing. Enerzijds hoeft zij hierdoor minder te investeren en worden gebruikersgemak, eenduidigheid en transparantie voor de
eindgebruikers vergroot. Anderzijds verliest zij het uitstralingseffect van een volledig eigen oplossing. Daarnaast is het maar de vraag of
zij om niets gebruik kan maken van de standaard.
Onno Douma
figuur 1
Figuur 1. De werking van het Bolero-systeem
figuur 2
Figuur 2. De werking van het Identrus-systeem
Dossier: Handel en transactiekosten
M. Scheltema: Handelskapitaal
I. Gorissen: Openheid, overschot en distributie
F.A.G. den Butter en H. Visser: Handel brengt welvaart
H.P. van Dalen en A.P. van Vuuren: Hoe groot is de transactiesector?
M.P. Schinkel: Handelsgeest redt Hollands hachje
E.E.C. van Damme: Intermediair: mens of markt?
R.H.J. Mosch en I. Verhoeven: Meer wereld, meer vertrouwen?
A.E. Steenge en G.J. Hospers: Grenzen aan transactiekostenverlaging
E. Heijting en W. Biegstraaten: De rol van de overheid
O. Douma: Standaard uit de kinderschoenen?
S.P.I. Kappelhof: Oud geld in nieuwe zakken
W.J.J. Manshanden en B. Kuipers: Staat zonder transport ook het buitenland stil?
A. de Grip: Postinitieel onderwijs essentieel
P.T. de Beer: Laat een Arabier niet de onderkant van uw schoenen zien!
W. Jonkhoff: De handel
1 Zie www.bolero.net. De TT club is wereldwijd marktleider van logistieke verkeringen in het internationale handelsverkeer. SWIFT is de
door de financiële instellingen opgerichte organisatie, die beveiligd transport van standaardberichten verzorgt voor financiële
instellingen op het gebied van onder andere internationale betalingen en documentair betalingsverkeer.
2 Zie www.identrus.com
3 Enkele voorbeelden hiervan zijn RosettaNet ( www.rosettanet.org), een samenwerkingsverband voor berichtstandaardisatie in de
hightech industrie, en Swiftnet (www.swift.com), voor berichtenverkeer gebaseerd op het gebruik van internettechnologie.
Copyright © 2003 – 2004 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)