i
taire instellingen en onafhankelijke wetenschappelijke instituten, zoals TNO. Maar
het nu nog veel gehanteerde model van
,,throughput”-financiering in de vorm van
gedetailleerde regelgeving voor de ,,bedrijfsvoering” van het onderzoek is uit den
boze.
Kortom, de commissie pleit voor een
vergaande decentralisatie van verantwoordelijkheden naar het management van uitvoerende onderzoekorganisaties ten beHet universitaire bestel is een dankbaar
hoeve van een grotere efficiency en effectithema in nostalgische terugblikken. Een
viteit. Daar staat wel wat tegenover: een
beetje behoorlijke hoogleraar was vroeger
plicht om rekenschap af te leggen, niet in
op zijn minst verstrooid en wereldvreemd,
termen van een rechtmatige aanwending
als ik de verhalen van de oudere generatie
van middelen, maar in termen van prestamag geloven. Hier heb ik zo’n verhaal voor
ties: rekenschap van creativiteit.
u. In de goede oude tijd dat de NederlandTot zover het aanbod van onderzoekssche Economische Hoogeschool nog werd
prestaties. Maar wie bepaalt de vraag?
bestuurd en betaald door de havenbaronAan wie wordt die rekenschap afgelegd?
nen zag een van deze verdienstelijke burWie beoordeelt de kwaliteit? Wie of wat
gers een hoogleraar in een gang van het hobepaalt de richting waarin het onderzoekgeschoolgebouw peinzend uit het raam kij- zelf. Naast andere instrumenten, zoals bestel moet gaan? Hoe komen de strategiken. Toen hij twee uur later uit zijn curatocoordinate, taakverdeling en personeels- sche keuzen tot stand, als al die onderzoerenvergadering kwam stond die man er
beleid, is het dienstbaar aan de strategische kers zo lekker ongestoord (en langs elkaar
nog. ,,Van mijn goede geld”, dacht de cu- overheidsdoelstellingen op het gebied van heen?) bezig zijn. Hoe wordt de missie van
rator, die vervolgens indringend inforhet wetenschapsbeleid. Let wel, aan de de grote technologische instituten geformeerde wat de hooggeleerde daar deed. strategische doelstellingen, die dan ook muleerd en nader verbijzonderd? Hoe
,,Ik denk, meneer”, was het afdoende
niet mogen worden opgeofferd aan de komt de taakverdeling en concentratie van
antwoord.
bestuurlijke of politieke waan van de dag. de universitaire instellingen tot stand?
Dit verhaal blijven we in Rotterdam met
Wel is de financiering daarbij het aangegeDe commissie heeft veel aandacht beenige vertedering doorvertellen, als een ven instrument om af te rekenen met de steed aan de structurering van de vraagzijhommage aan de anonymus die het verzon- misvatting dat creativiteit en rekenschap de van het onderzoeksproces, in een genen heeft. Vandaag de dag zou het niet op gespannen voet zouden staan. Dat zie ik laagde verantwoordelijkheid en een model
meer kunnen ontstaan. Hoogleraren denals de voornaamste uitgangspunten van het van ..checks and balances”. Zij heeft daarken als regel niet meer op hun eentje, maar
rapport.
bij een drieledige structuur voor ogen: een
in onderzoeksteams, waar men elkaar reWie onderzoek wil zien als een produk- macro-structuur van kabinet, individuele
kenschap verschuldigd is. Dat onderzoek
tieproces – met een ,,input”, een ministers en parlement enerzijds en natioheeft de neiging al maar grootschaliger te
..throughput” en een ..output” – dient nale adviesorganen op wetenschapsgebied
worden. Het vergt veelal kostbare investe- voor ogen te houden dat dit proces gericht anderzijds; een meso-structuur van onderringen in ondersteunende faciliteiten, die is op produktvernieuwing in stukgoedfa- zoekorganisaties, zowel universitaire als
niet meer uit particulier initiatief op te bricage. Aan het steeds weer opnieuw uit- buiten-universitaire; en een micro-strucbrengen zijn. Er zijn inmiddels miljarden vinden van het wiel bij voorbeeld, is geen tuur waarbinnen het feitelijke onderzoek
aan gemeenschapsgeld mee gemoeid, wat behoefte. Wie niet in serie produceeert zal wordt verricht. Het denken in ,,checks and
hoge eisen stelt aan de strategische plan- zijn mensen en middelen (,,inputs”) van balances” houdt in dat deze lagen welisvorming en het uitvoerende management.
geval tot geval opnieuw moeten inzetten, waar ieder eigen verantwoordelijkheden
Er is dan ook behoefte om eens ten princi- motiveren en instellen. Creatief omgaan hebben doch – macro/meso en meso/mipale na te gaan welke consequenties de in- met beschikbare capaciteiten vraagt een cro – onderling aanspreekbaar zijn.
middels gebleken en nog te verwachten onbelemmerde gerichtheid op het doel: het
Het rapport doet voorstellen voor een
ontwikkelingen op onderzoeksterrein zou- nagestreefde onderzoeksresultaat, de zorgvuldige opbouw van de toetsende, adden moeten hebben voor de structuur van „output”. Daarmee verdraagt zich geen viserende en vertegenwoordigende gremia
de bekostiging daarvan. Om dat te onder- bemoeienis van buitenaf met de kwantita- uit het wetenschappelijk bedrijf, als
zoeken heeft de minister van Onderwijs en tieve verhoudingen van de mensen en mid- constructieve tegenspelers van de betrokWetenschappen een commissie ingesteld, delen in het produktieproces (de ,,through- ken ministers als de uiteindelijk verantdie deze week haar rapport heeft afgerond. put”) waarmee dat doel wordt nage- woordelijke ambtsdragers. In de bevorde(Rekenschap van creativiteit, Staatsuitge- streefd. Voorschriften over de wijze waar- ring van het gezag van deze gremia ligt de
verij). Zo’n rapport functioneert niet al- op en de combinaties waarin capaciteiten beste garantie voor wetenschappelijke onleen in de richting van de betrokken be- dienen te worden ingezet, werken verstar- afhankelijkheid en creativiteit, in de gewindsman, maar behoeft ook opinievor- rend ten aanzien van efficiency en effecti- bondenheid van een rekenschapsplicht.
ming in de kring van betrokkenen. Als aanviteit, en frustreren de eigen verantwoor- Het vermogen van het wetenschappelijk
zet daartoe een pleidooi voor de opvattin- delijkheid van onderzoeker en onderzoeksbedrijf om zich zelf te besturen is de noodgen van de commissie, waarvan ik deel management. De financiering en de reken- zakelijke en de voldoende voorwaarde
uitmaakte.
schap van creatieve processen dienen in be- voor een overheidsbeleid van sturing op afOnderzoek is een uitermate pluriform ginsel dan ook output-gericht te zijn in al stand. Rekenschap is daarbij meer dan een
produktieproces. Organisatie, financie- die gevallen waarin de nagestreefde resul- kwestie van cijfertjes of ,,copy writing”
ring en regulering van dat proces moeten taten benoembaar zijn en de weg daarheen over goede voornemens. Het is de belicharecht doen aan die pluriformiteit, aan de in redelijke mate programmeerbaar.
ming van de wetenschappelijke eis dat inonvergelijkbare elementen in de problemaDat zijn natuurlijk niet alle gevallen. zicht communiceerbaar moet zijn. ,,Ik
tiek van fundamenteel en van toegepast Het op voorhand specificeren van na te denk, meneer” is geen voldoende antonderzoek, en aan de schakering van werk- streven resultaten zal met name in het fun- woord, in een volwassen maatschappij.
vormen en methoden. Zij moeten boven- damentele onderzoek altijd moeilijkheden Als die gedachte wortel schiet, ebt ook de
dien passen in de bestuurlijke en politieke blijven opleveren. Inputfinanciering zal behoefte aan nostalgische terugblikken
cultuur van ons land, in de manier waarop dan ook nooit kunnen worden gemist als weg.
wij met elkaar omgaan. Het financierings- aanvullend instrument, meer in het bijzoninstrument dient daarbij geen doel op zich der voor de basisfinanciering van universiD.J. VVolfson
D.J. Wolf son
Rekenschap van
creativiteit
ESB 4-9-1985
867