Redactioneel
Frank Lindner
Redacteur ESB
f.lindner@sdu.nl
Stilstaan
De mens en zijn gedrag zijn al eeuwen lang een aansprekend onderwerp binnen de wetenschap. Neem
nu het gedrag van de Nederlander. Hij is nuchter,
berekenend, soms iets te snel tevreden met wat hij
heeft, en wil liever niet van de gebaande paden en
gezette tijden afwijken. En hij houdt er van om in
rijen en opstoppingen terecht te komen. Tenminste,
dat concludeer je al snel als je kijkt naar wat al
die bootjes op bijvoorbeeld de Amsterdamse en
Utrechtse grachten veroorzaken tijdens een grachtenconcert of Koninginnedag. Een waar verkeersinfarct op het water. En dan nog zo’n zelfde soort
verschijnsel waarvan de Nederlander zich maar niet
los kan maken: de eeuwige file.
Voor velen van ons is de vakantie weer voorbij. Na
de zwarte zaterdagen in de traditioneel populaire
vakantielanden nauwlettend te hebben vermeden mag
werkend Nederland weer aansluiten in de dagelijkse
nationale queue en zich meter voor meter over de
‘snelweg’ naar het werk begeven om een bijdrage te
leveren aan de economische welvaart van het land.
Dat het gedrang op ’s lands wegen zelf een negatieve weerslag heeft op de vaderlandse economie
is evident. Dit voorjaar bleek uit cijfers van TNO en
verladersorganisatie EVO dat er over heel 2006 op
het Nederlandse wegennet een welvaartsverlies was
ontstaan van 630 miljoen euro. Dat het niet alleen
om absolute cijfers gaat, maar om een ware vicieuze
cirkel bewees onder andere het Kennisinstituut voor
Mobiliteitsbeleid (KiM). Het instituut had becijferd
dat de Nederlander vorig jaar meer dan vijftig procent
langer in de file stond vergeleken met tien jaar terug.
Om de ontstane welvaarts- en tijdsverliezen tegen te
gaan zoeken overheid en bedrijfsleven al decennia
lang naar oplossingen: meer investeringen in openbaar vervoer, tolheffing, meer spitstroken en Wubbo
Ockels werkt aan een superbus. Proefballonnetjes
worden opgelaten en alle bedenkers hopen het ei van
Columbus te ontdekken om daarmee eeuwige roem
te vergaren. Veel heeft het tot dusver niet opgeleverd.
Het NRC kwam na een inventarisatie van alle mogelijke oplossingen begin dit jaar zelfs tot de conclusie
dat de files in Nederland niet op te lossen zijn met
allerlei verkeerskundige en infrastructurele ingrepen.
Toch schijnt er licht aan het einde van de tunnel. Is
het weer een nieuw plan van de overheid? Is het nog
een nieuwe vervoersinnovatie uit het bedrijfsleven?
Neen, het is eigenlijk de meest simpele oplossing,
maar het lijkt erop dat niemand deze omwenteling
heeft zien aankomen. Het fileprobleem gaat opgelost
worden doordat mensen dichter bij huis willen gaan
werken. Uit recent onderzoek van onderzoeksbureau
Intelligence Group onder 1600 personen blijkt dat
nu al de helft van de Nederlandse werknemers de
wens heeft om dichter bij huis te werken wanneer de
files blijven toenemen. Met het jaar op jaar verbreken van de filerecords is aannemelijk dat dit veel
meer dan de helft gaat worden.
Door deze adequate reactie op de fileaversie mag
de filekwestie in Nederland wellicht opgelost lijken,
het houdt in dat er op andere gebieden nieuwe
problemen ontstaan. Zo zullen bijvoorbeeld vraag en
aanbod van arbeid verder uit elkaar komen te liggen.
De mogelijke oplossingen voor de nieuwe knelpunten
binnen de economie moeten nu in allerijl verkend en
in kaart gebracht worden. Het werk ging al vrijwel
nooit naar de mensen, de mensen gingen meestal
naar het werk. Maar nu willen de mensen zich niet
meer inspannen om naar het werk te gaan. Of in
ieder geval: beduidend minder.
Dus: eerst hadden we de files en de potentiële oplossingen door overheid en bedrijfsleven. Zoekende
naar een uitweg ging het merendeel van de aandacht
naar het zo economisch efficiënt gebruikmaken
van de snelweg en de manier van transport over
deze weg. Er werd eigenlijk niet gekeken naar de
veranderingen die binnen in de vervoersmiddelen
plaatsvonden. Intussen blijkt dat de gebruiker van
de snelweg niet meer bereid is om in de dagelijkse
rijen af te wachten om bij de werkplek te komen.
De niet gehoorde automobilist blijkt steeds meer
simpelweg zelf de problemen op te lossen. Vertoont
de Nederlandse filerijder hier overeenkomsten met
de geroemde en geplaagde homo economicus?
Nuchter calculerend heeft de filerijder rationeel
besloten dat hij genoeg heeft van het fileprobleem
en wil het gaan inruilen voor iets dat hem meer
nut oplevert. Op de langere termijn past hij zelfs
(carrière)verwachtingen en (woon)wensen aan.
Hortend en stotend lijken de ontwikkelingen omtrent
de Nederlandse fileproblematiek elkaar op te volgen
waarbij niemand eigenlijk precies weet welke weg te
kiezen. Misschien iets om goed bij stil te staan.
ESB
24 augustus 2007
483