promotie
De meeste economen staan er niet
proces geweest. De historische
bij stil dat veel van hun theorieën
analyse in mijn proefschrift
gebruikmaken van het evenwichtslaat een proces van vallen en
begrip. Is dat erg? Wat betekent
opstaan zien dat bovendien niet
evenwicht voor de economische
in staat is gebleken het metafysiÂ
wetenschap? Dit zijn de twee
sche element te verdrijven.
leidende vragen van mijn proefHedendaagse economen gebruischrift. Om met het laatste punt te
ken het evenwichtsbegrip nog
beginnen, ik definieer economisch
steeds om hun onderzoeksveld
evenwicht als de oplossing van
te structuren, zonder empirisch
een coördinatievraagstuk: hoe is
bewijs dat de economie zich
het mogelijk dat het onderhandedaadwerkelijk als evenwichtszoelingsspel tussen door eigenbelang
kend systeem gedraagt. Dit gaat
gedreven individuen een ordelijke
hand in hand met een specifieke
uitkomst kent? Het antwoord op
visie op de gewenste ontwikkedeze vraag kan worden uitgewerkt
ling van de economie. Dit verTieben, B. (2009) The
in theorieën waarin de scope
klaart mede waarom de kritiek
c
 oncept of equilibrium in
van het evenwicht verschilt van
aanhoudt op de neoklassieke
diffeÂent economic traditions: formulering van evenwicht. De lof
r
Â
partieel tot algemeen, en van
a historical investigation.
tijdelijk tot universeel. Die variatie
op de theorie van het algemene
A
verklaart de rijkdom aan theorieën  msterdam: Tinbergen
evenwicht gaat vergezeld van veel
Instituut.
in de economie met het label
kritische noten. De theorie is zo
evenwicht. Evenwicht geldt als een
wiskundig dat zelfs de grondlegkernconcept binnen de economische wetenschap.
gers ervan klagen dat de rol van economische kennis
Zo definieert de methodoloog Daniel Hausman een
secundair is geworden. De vraag komt naar voren of
fundamentele evenwichtstheorie voor de economie,
we het vraagstuk van economisch evenwicht niet via
bestaande uit zeven wetten, die volgens hem door
een alternatief paradigma moeten onderzoeken.
de meerderheid van de economen als een essentieel
Ik behandel in mijn proefschrift de alternatieve
onderdeel van hun vakgebied worden beschouwd. Ze
concepties van evenwicht, zoals geformuleerd
vinden onder meer toepassing in de algemene evendoor economen uit de keynesiaanse school, de
wichtstheorie, die velen zien als een wetenschapÂ
Oostenrijkse school en de institutionele en evolutiopelijk hoogtepunt van de economie. De lof voor dit
naire scholen. Het is opmerkelijk dat deze economen
raamwerk moet naar mijn opvatting een kritische
elkaar en de neoklassieke tegenstander niet sparen
beschouwing van de rol van evenwicht in de economet hun kritiek, maar op het vlak van de evenwichtsmische theorie niet in de weg staan.
analyse vergelijkbare oplossingen ontwikkelen. Een
Een eerste conclusie is dat evenwicht ten onrechte
voorbeeld is de rol van instituties in de economie
wordt gezien als een theoretisch concept zonder noren de ontwikkeling van evolutie als een alternatief
matieve lading. Volgens deze opvatting functioneert
ordenend concept. De besproken ontwikkelingen
evenwichtstheorie als onderdeel van een paradigma
leiden niet tot de vondst van het alternatief voor het
waarin de verklarende kracht van een theorie alleen
evenwichtsconcept. Wel kan de les worden getrokafhankelijk is van logische en empirische argumenken dat het standaardbeeld van de onzichtbare
ten. Dit verklaringsmodel is voor economische vraaghand bijstelling behoeft. De onzichtbare hand is er
stukken helaas niet sluitend, omdat doorslaggevend
wel, maar werkt zeker niet ten gunste van ons allen.
experimenteel bewijsmateriaal ontbreekt. Dit biedt
Handhaven we de wens voor zo’n weldoener, dan
ruimte aan metafysische overwegingen zoals poliresteert een evenwichtstheorie met een verstoord
tiek en ideologie. Schumpeter betoogde dat dit de
beeld van hoe markten in de echte wereld werken.
overwegingen zijn die ooit ten grondslag lagen aan
Dit is de route die veel evenwichtstheoretici binnen
verklarende principes zoals het evenwichtsconcept,
de neoklassieke scholen willen gaan en waarbij
waarmee tevens een zekere orde opgelegd werd aan
ideologie een belangrijke rol speelt. Het alternatief is
het onderzoeksveld. Hij beweerde echter ook dat de
een minder formele benadering met een dynamische
groei van wetenschappelijke kennis metafysische
analyse, gebaseerd op de gedachte dat evenwicht
argumenten uit het domein van de wetenschap zou
er niet zomaar is, maar via specifieke processen tot
verwijderen. Via het haasje-over van hypotheseÂ
stand moet komen. Het onderzoek aan die procesvorming en empirische toets zou de wetenschapÂ
sen zal bescheidener zijn dan het imposante raampelijke waarheid stapsgewijs worden benaderd.
werk van de algemene evenwichtstheorie, maar biedt
Dit positivistische beeld van het wetenschappelijke
voldoende ruimte voor kruisbestuiving tussen de
proces is volgens mij onjuist als we kijken naar
verschillende scholen van de economie.
de historische ontwikkeling van de economische
Bert Tieben
e
 venwichtstheorie. De totstandkoming van het
Senior onderzoeker bij SEO Economisch Onderzoek
w
 alrasiaanse algemene evenwicht is geen lineair
222
ESB
94(4557) 3 april 2009
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.