mening
De volgende recessie komt er aan
Een groot misverstand bij de huidige recessie is deze te willen
vergelijken met voorgaande recessies. Karakteristiek voor recessies
is nu juist dat deze allemaal een eigen oorzaak hebben. Niet voor
niets heeft Haberler in zijn boek Prosperity and depression al in
1937 voor de Volkenbond een hele lijst opgesteld met de verschillende economische mechanismen die voor de afwisseling van
goede en slechte economische tijden zorgen. De huidige recessie,
met de kredietcrisis als oorzaak, past daarbij in de klasse van de
zuiver monetaire conjunctuurtheorieën. De veranderlijkheid van de
conjunctuur maakt dat de economische getijden slecht te voorspellen zijn. Daardoor is het ook moeilijk om de goede maatregelen te
vinden om uit het conjuncturele dal te geraken. Immers, zouden
alle conjuncturele schommelingen qua oorzaak op elkaar lijken,
dan zouden de economen er toch in geslaagd moeten zijn om de
schommelingen zo goed mogelijk te dempen.
Onzekerheid
Onzekerheid vormt het grote probleem voor de beleidsreactie op de
conjunctuur die komen gaat. Met bepaalde vormen van onzekerheid hebben de economen leren rekenen. Dit geldt wanneer de
onzekerheden een zekere mate van regelmaat vertonen, zodat deze
via stochastische processen kunnen worden beschreven. Soms zijn
de bijbehorende waarschijnlijkheidsverdelingen bekend en kunnen
de parameterwaarden van die verdelingen op basis van waarnemingen uit het verleden worden bepaald. Ook wanneer dat niet
het geval is, zijn er verdelingsvrije methoden die uitkomst kunnen
bieden. Er zijn echter vele andere soorten onzekerheid (Van Asselt,
2000). Het meest vergaand, en voor toekomstbeschouwingen
het meest funest, is wat als onwetendheid wordt aangeduid. Het
betreft ontwikkelingen waarvan we niet weten dat we ze niet
weten. Bij de WRR, die tot taak heeft om in een vroeg stadium
knelpunten voor de lange termijn op te sporen, is indertijd over dat
soort ontwikkelingen gefilosofeerd. Onder meer ruimteschroot en
nanorobotjes werden daarbij genoemd. Bij nader inzien leek dat
te mager en te onzeker om er een geleerde studie aan te wijden.
Bovendien bestaat over ruimteschroot en nanorobotjes geen volleÂ
dige onwetendheid.
s
 ommigen het einde der tijden betekent. Zo’n geomagnetische
storm doet bij lange elektriciteitslijnen met hoge voltages de
transformatoren doorbranden. Dit heeft een ernstige verstoring
van de elektriciteitsvoorziening en de telecommunicatie tot gevolg.
In 1859 had dit nog niet zo’n groot effect omdat elektriciteit en
radioverkeer toen nog relatief weinig betekenis hadden. Maar in
2012 is dat heel anders: de elektriciteitsnetten zijn sterk verknoopt en een groot deel van de economie is van stroom en telecommunicatie afhankelijk. Zo kan een zonnestorm een even diepe
wereldwijde recessie teweegbrengen als de kredietcrisis.
Vermijden van besmetting
Een andere kandidaat-oorzaak voor de volgende recessie is
wanneer de opvolger van de Mexicaanse griep tot een pandemie
gaat leiden. Het lijkt dat conjunctuurbeleid weinig kan uitrichten
tegen recessies met dergelijke verschillende externe oorzaken.
Toch is er een gemeenschappelijk patroon te onderkennen in de
doorwerking van deze oorzaken. In alle drie de gevallen, de kredietcrisis, de zonnestorm en de grieppandemie, zorgt de grote wereldwijde verwevenheid en onderlinge afhankelijkheid in het economische systeem ervoor dat de initiële schok enorm wordt versterkt. In
het geval van de kredietcrisis heeft deze verwevenheid ertoe geleid
dat de initiële schok op de Amerikaanse huizenmarkt zulke grote
wereldwijde gevolgen heeft (Gallegati et al., 2008). Het wordt
tijd om er eens goed over na te denken hoe het negatieve externe
effect van een dergelijke besmetting, contagion, kan worden voorkomen. Hoe kan het economisch systeem worden ingericht zodat
de doorwerking van een onvermijdelijke externe schok minder sterk
is? Die kennis zal niet verhinderen dat de volgende recessie eraan
komt, maar zal deze wel minder diep maken.
Zonnestorm
Ook over de volgende recessie zijn we niet volledig onwetend.
De periodiciteit van de conjunctuurschommelingen doet immers
vermoeden dat er na de huidige recessie weer een volgende zal
komen. Wanneer dat gaat gebeuren en wat de directe oorzaak
ervan zal zijn, is echter onzeker. Hier weten we wat we niet weten;
de oorzaak zal een andere zijn dan in het verleden. Misschien
moet voor de volgende recessie wel een oude en wat curieuze
conjunctuurtheorie, namelijk de zonnevlekkentheorie, uit de kast
worden gehaald en moet deze in een nieuw jasje worden gestoken
(Mols, 2009). Het kan zijn dat over een paar jaar een zonnestorm
opsteekt van dezelfde intensiteit als die van 1859. Indertijd was
het vooral een samenloop van omstandigheden waarbij het magneetveld van het geëlektrificeerde gas dat van de zon opsteeg,
samenviel met het aardmagnetische veld en daarmee dit veld
verstoorde. Zeg dat een dergelijke storm weer plaatsvindt in
2012: dan loopt de kalender van de Maya’s af, hetgeen volgens
Literatuur
Asselt, M. van (2000) Perspectives on uncertainty and risk, the PRIMA approach to
decision research. Boston: Kluwer Academic Publishers.
Gallegati, M., B. Greenwald, M. Richiardi en J. Stiglitz (2008) The asymmetric
effects of diffusion processes: risk sharing and contagion. Global economy
journal, 8(3), 2.
Haberler, G. (1937) Prosperity and depression; a theoretical analysis of cyclical movement. Geneve: League of Nations
Mols, B. (2009) De zon is boos. Natuurwetenschap & techniek, 77(6), 24–33.
Frank den Butter
Hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
ESB
94(4564) 10 juli 2009
445