Naar een coronabeleid met lockdown als laatste redmiddel

In ESB van 13 januari pleitten Baarsma en collega’s voor een coronabeleid zonder lockdowns. Lockdowns kunnen als laatste redmiddel echter niet bij voorbaat uitgesloten worden. Daarnaast zou het deze prominente economen sieren als zij zich hard maken om tot multidisciplinaire rekenmodellen voor beter beleid te komen.

Lockdowns als laatste redmiddel

Het betoog van Baarsma en collega’s valt en staat met de aanname dat de omikron-variant een voorbode is van lichtere varianten van het coronavirus: wel met een hoge kans op besmetting maar met een gering risico op complicaties die leiden tot ziekenhuisopname.

Dat latere varianten van het coronavirus minder effect hebben, omdat de bevolking weerstand heeft opgebouwd door eerdere besmettingen en door vaccinaties, hoeft echter helemaal niet zo te zijn. In publicaties van het RIVM en in academische vakbladen vind ik hiervoor geen steun. Wellicht gaan er nog varianten van virussen optreden die én zeer besmettelijk zijn én leiden tot hoge mortaliteit.

Daarnaast zijn er naast corona helaas nog andere infectieziekten. De kans op andere pandemieën dan door corona is klein, maar natuurlijk niet nul. In een publicatie van het RIVM (Van Dissel, 2020), voorbereid vóór de coronapandemie maar verschenen kort na de uitbraak in Nederland, gaven tal van experts antwoord op de vraag: zijn we voorbereid op de volgende uitbraak van infectieziekte X? Als voorbeelden van Infectieziekte X passeert het coronavirus de revue maar ook het westnijlvirus, het tijgermugvirus, de Mexicaanse griep, de Ebola en de virale encefalitis.

Als Baarsma en collega’s net als ik een breder infectieziektenbeleid voorstaan, zullen ze de lockdown als laatste redmiddel in de beleidstoolbox willen houden. Een lockdown in alle omstandigheden afwijzen is onverstandig, omdat een lockdown bij hoge mortaliteit én besmettelijkheid gewoon noodzakelijk is.

Benader de corona crisis macro-economisch

Zonder verder op alles in het artikel in te gaan, is het ook voor mij prima dat de lockdown voorbij is in het onderwijs en dat winkels weer open zijn. Een punt van Baarsma en collega’s verdient aanvulling.

Terecht wijzen zij een algemene kosten-effectiviteitsanalyses van het coronabeleid af. Dat lukt inderdaad niet omdat de effectiviteit van coronabeleid gerelateerd is aan meerdere doelstellingen, waaronder: Het voorkomen van de besmettingen en indammen van de groei ervan tijdens een uitbraak, het voorkomen van sterfgevallen ten gevolge van besmettingen, het voorkomen van opnamestops voor besmette en niet-besmette personen op algemene ziekenhuisafdelingen, en op Intensive Care afdelingen in het bijzonder, en het voorkomen dat de maatschappij vastdraait door het uitvallen van besmette burgers. Maar ook het beperken van maatschappelijke schade als gevolg van sociale isolatie zoals lockdowns, de avondklok en de sluiting van onderwijsinstellingen. Omdat verschillende coronamaatregelen een verschillend effect op elk van deze doelen hebben, is het niet mogelijk om één effectieve uitkomstmaat van coronabeleid te hanteren.

Dit verschijnsel van meerdere beleidsdoelen, en beleidsinstrumenten die verschillend uitwerken op elk van deze doelen is gebruikelijk in de macro-economie. Ook daar werkt men met bekende, onderling soms tegenstrijdige, beleidsdoelen, zoals het stimuleren van economische groei en tegengaan van inflatie of het stabiel houden van de wisselkoers en een evenwichtige betalingsbalans. De rekenmodellen van het RIVM zouden aanzienlijk verbeteren als zij de kennis van macro-economen bij het doorrekenen van maatregelen naar meer doelen dan alleen het aantal besmettingen en sterfgevallen zouden benutten.

Zelf suggereert de RIVM ter verbetering van haar rekenmodellen de 150 jaar ervaring bij het KNMI over weersvoorspellingen te willen benutten. Dat is ongetwijfeld een goed idee, maar niet genoeg. Weermodellen zetten objectieve natuurkundige waarnemingen met enige zekerheid om in een voorspelling. Met de technieken die gebruikt worden in zulke modellen kun je wellicht voorspellen hoe een grillig virus zich verspreid in een wereld waar je precies weet hoe mensen zich gedragen. Maar menselijk gedrag is onzeker en afhankelijk van bijvoorbeeld het draagvlak voor de maatregelen en vertrouwen in de overheid. Het ligt daarom meer voor de hand om de samenwerking met de economen van het Centraal Planbureau op te zoeken, die wel ervaring hebben in het meenemen van gedrag in modellen.

Wellicht gaat er van de tegenwoordige pandemie een vergelijkbare impuls uit als van de cholera-pandemie die ook ons land teisterde rond 1850. Die leidde tot de opkomst van de epidemiologische wetenschap , die toen nog medische geografie heette. Nu is het tijd voor multidisciplinaire rekenmodellen van epidemiologen, macro-economen en gedragswetenschappers.

Literatuur

Baarsma, B., E. van den Broek, G. van den Berg, E. Dommering en C. Teulings (2022) Naar een coronabeleid zonder lockdowns. Te vinden op esb.nu.

Dissel J. van, et al. (2020) Zijn we voorbereid op de volgende uitbraak van infectieziekte X? Help, ik ben besmet!, Stichting biowetenschappen en maatschappij kwartaal.