Ga direct naar de content

Lessen voor de volgende pandemie

Geplaatst als type:
Geschreven door:
Gepubliceerd om: februari 7 2021

In het kort

Deze tekst is een voorpublicatie uit Pandemic Economics dat in maart verschijnt.

In een post-pandemisch, uitgestorven landschap staat het vertrouwde prijs-hoeveelheid diagram op het schoolbord. De wet van vraag en aanbod zal de pandemie overleven. Er is geen nieuwe theorievorming nodig om de economische gevolgen van een lockdown te begrijpen. Voor economen is het overduidelijk – deze reactie kunnen we ons niet nogmaals veroorloven.

Het beleid was de schok, niet de uitbraak

De uitbraak van het coronavirus had niemand mogen verrassen. Wetenschappers en beleidsmakers waren ervan overtuigd dat er een pandemie zou uitbreken, slechts het moment waarop was nog de vraag. COVID-19 was daarom echt geen black swan.

De beleidsmatige ‘pandemonie’ die uitbrak nadat het virus Europa en de Verenigde Staten bereikte, was dat wel degelijk. In geen enkel protocol was voorzien dat een relatief lichte pandemie als COVID-19 tot een lockdown zou kunnen leiden. Bedrijfssluitingen werden bijvoorbeeld alleen verwacht bij een pandemie die de vijfprocentsmortaliteit overtrof van de Spaanse Griep uit het begin van de vorige eeuw.

Maatregelen werkten goed

De maatregelen werkten overigens goed, het COVID-19-reproductiegetal van 3,4 werd in Nederland grotendeels teruggedrongen tot een niveau rond de 1. Een prestatie van formaat die men uit het oog heeft verloren. De kosten van COVID-19 zijn wel hoger dan werd verwacht in de vele economische onderzoeken die hun beleidsvrije scenario’s bouwden rond een zware recessie.

Gelukkig is er veel fout gegaan – waardoor iedereen veel heeft geleerd. De voorbereiding was onder de maat; want dat de IC-capaciteit te kort zou schieten en dat er onvoldoende voorraden waren, was wel van tevoren al bekend. De uitvoering was traag en nationaal – terwijl een pandemie toch evident een mondiaal probleem is. Puur gericht op COVID-19, waardoor er onacceptabel gezondheidsverlies was wat andere aandoeningen betrof. En ook slechts ‘beperkt houdbaar’. De discipline van de bevolking bleek immers moeilijk vol te houden – waardoor we de langere termijn uit het oog verloren, en een nieuwe lockdown onvermijdelijk werd.

Padafhankelijkheid en Lucas-kritiek

Maar de belangrijkste lessen hebben te maken met padafhankelijkheid. Hoe moeilijk het is om tijdens een pandemie te leren en om onder extreme onzekerheid beleid te voeren. De wetenschap en opinieleiders zijn op het moment dat de beleidsinterventies aan de orde zijn bijzonder uitgesproken. Sterke meningen die dan worden geventileerd, creëren padafhankelijkheid in het beleid en wetenschappelijke paradigma’s die moeilijk onderuit te halen zijn – het beste voorbeeld daarvan is de ontkenning van de mogelijkheid dat het virus via de lucht werd overgedragen.

Een ander soort padafhankelijkheid ontstaat omdat de coronacrisis op de Grote recessie volgt. Landen volgden het recept dat bij de Grote Recessie had gewerkt. Maar dat medicijn, grote budgettaire steun, werkt niet in een economie waarin het aanbod beperkt wordt – en heeft dan vele ongewenste bijwerkingen. Net als epidemiologen zijn economen generaals die de vorige oorlog proberen te winnen.

Het belangrijkste leerstuk dat economen de pandemiebestrijding te bieden hebben, is het inzicht dat mensen zich razendsnel aanpassen – en dat beleid daarom niet zomaar in een model kan worden doorgerekend. De Lucas-kritiek dat beleidsinterventies de coëfficiënten van een model beïnvloeden, geldt ook in de pandemiebestrijding. Een Outbreak Management Team (OMT) zou er dus, bij de volgende pandemie, goed aan doen om economen en andere gedragswetenschappers een stoel aan tafel te gunnen.

Westerse markteconomie kwetsbaar

Deze pandemie gedijt goed in de westerse markteconomie – zeker onder populistisch leiderschap. Daarin herkennen we helder het door Sandra Phlippen in ESB geïntroduceerde pandemie-trilemma – te weten: een afruil tussen economie, gezondheid en vrijheid (­Phlippen, 2020). In het economendebat blijft de keuze tussen economische stelsels buiten beeld, maar de afruil zie je terug in vier extreme stelsels:

1. een Darwin-maatschappij gebouwd op vrijheid, en de acceptatie van pandemieën als een natuurverschijnsel;

2. een deglobaliserende maatschappij, waarin de verspreiding van een virus wordt vertraagd en internationale coördinatie ontbreekt;

3. een Big Brother-maatschappij die persoonlijke vrijheid beperkt voor de collectieve gezondheid;

4. een autarkische autocratie.

Bij nader onderzoek blijkt echter geen van deze stelsels een pandemie of de economische consequenties te kunnen stoppen. Alleen een betere voor­bereiding op de volgende pandemie helpt echt. Gelukkig hebben we dat zelf in de hand.

Literatuur

Bergeijk, P.A.G. van (2021) Pandemic Economics. Cheltenham: Edward Elgar.

Phlippen, S. (2020) Trilemma van afruilen kenmerkt afbouw coronamaatregelen. ESB, 105(4785), 220–221.

Auteur

3 reacties

  1. R.M. van der Plas
    3 jaar geleden

    @JGM Zanden
    'Maar die fout kan alleen hersteld worden, als "Het Volk" en de politici uitgaan van de juiste paradigma's en daar zowel rationeel als emotioneel "rijp" voor zijn.'
    Dat is een ideologische uitspraak, geen economisch-wetesnchappelijke. Al;s 'het volk' vindt dat het onaanvaardbaar is om 100.000 mensen dood te laten gaan aan Covid-19, moet dat het uitgangspunt van beleid zijn. Ook uw andere 'foute paradigma's' zijn stropoppen of ideologische keuzes.

  2. R.M. van der Plas
    3 jaar geleden

    Een onvolledig artikel, dat de olifant in de kamer niet bespreekt. De echte lessen volgen uit internationale vergelijkingen, die zich langzaam beginnen af te tekenen. Op internationaal niveau zijn er ruwweg drie scenario's gevolgd:
    -Niets doen of zeer beperkt ingrijpen. Brazilië is het extreemste voorbeeld hiervan; in bv Manaus heeft Covid-19 onbeperkt huisgehouden.
    -Mitigeren: In varianten de aanpak van de meeste Europese landen. Bijna alle Europese landen hebben in meer of mindere mate last van lockdowns.
    -Indammen/elimineren. De aanpak van China, Australië, Nieuw-Zeeland en de meeste ZO- Aziatische landen.
    Uit oogpunt van economie en volksgezondheid lijkt indammen op dit moment sterkste papieren te hebben - zelfs uit sociaal/ideologisch oogpunt lijkt een korte extreme lockdown te verkiezen boven de slepende semi-lockdowns in Europa. Het komende jaar zal dit blijken, en zullen deze lessen getrokken gaan worden.

  3. J.G.M. van der Zanden
    3 jaar geleden

    Goed betoog, eenzijdig rationeel en daardoor te weinig rekening houdend met emoties voor een oplossing voor de volgende pandemie. Het probleem is namelijk dat rationeel beleid onmogelijk is (gemaakt), door foute propaganda/angstzaaierij in het begin en het verspreiden van foute paradigma's.

    Die zeer actief verspreide foute paradigma's zijn o.a.:
    1. economie en volksgezondheid hebben geen tegenstelling in zich, maar gaan gelijk op;
    2. de IFR is heel erg hoog, dus als je Corona krijgt ga je dood; (zelfs gezonde 30-ers geloven dat…)
    3. acute zorg gaat altijd boven volksgezondheid op langere termijn;
    4. je mag wel een kanker en hart- en vaatziekten dood gaan, maar je mag niet aan of met Corona dood gaan.
    5. de IC capaciteit mag, c.q. moet zelfs, het totale beleid bepalen;
    6. de qaly berekeningen gelden niet tijdens een pandemie.

    Daardoor zijn politici en het volk (maar ook vele wetenschappers en zelfs gezondheidseconomen!!) totaal op het verkeerde been gezet. Als deze foute paradigma's ontzenuwd worden, politici en het volk beter worden voorgelicht hoe het huidige beleid werkt, dan kan ook beleid tijdens een pandemie beter aansluiten bij "normaal" beleid, waarbij we tamelijk rationeel kosten en baten van maatregelen, zowel preventief als curatief, tegen elkaar afwegen.

    Nu is dat totaal niet gedaan, en dat is de meest ernstige fout die gemaakt is. Maar die fout kan alleen hersteld worden, als "Het Volk" en de politici uitgaan van de juiste paradigma's en daar zowel rationeel als emotioneel "rijp" voor zijn.