mei 1989
Conjunctuurbericht
Centraal bureau voor de statistiek
Samengesteld doorde hoofdafdeling Nationale rekeningen
Met volume van de gemiddelde dagproduktie in de Industrie was in maart, voor seizoeninvloeden
gecorrigeerd, bijna 1% kleiner dan in februari. De groei van net eerste kwartaal van 1989 bleef achter
bij die in de kwartalen van 1988. Net indexcijfer van de orderpositie in de Industrie, gemeten in de
Conjunctuurtest, bereikte in maart een recordhoogte. Het volume van de invoervan goederen daalde
in februari met 3% ten opzichte van dezelfde maand van vorig jaar. De uitvoer nam daarentegen met
4% toe. De voor prijsveranderingen gecorrigeerde consumptie door gezinnen was in februari 2%
groter dan in de overeenkomstige maand een jaar eerder. Het volume van de totale bruto
investeringen in vaste activa steeg in het vierde kwartaal van 1988 met bijna 7%; in het jaar 1988 als
geheel werd 9% meer geTnvesteerd. Het volume van het Bruto Binnenlands Produkt tegen marktprijzen was in het vierde kwartaal van 1988 2,8% groter dan in het overeenkomstige tijdvak
van 1987. Het groeicijfer over geheel 1988 kwam uit op 3,0%. Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie is tussen midden maart en midden april met 0,4% gestegen. De overige in het conjunctuurbericht opgenomen prijsreeksen tonen een oplopende tendens. De dollarkoers en de rentetarieven stegen in de loop van mei sterk.
Dit blijkt uit de gegevens die op 19 mei beschikbaar waren. In de Focus wordt nader ingegaan op de
ontwikkelingen in de nationale economie in 1988.
Produktie
Het volume van de gemiddelde dagproduktie in de industrie
was in maart, voor seizoeninvloeden gecorrigeerd, bijna 1%
kleiner dan in februari. Ook het produktieniveau in de nijverheid lag in maart onder dat van de daaraan voorafgaande
maand (-3%).
In maart was het produktievolume van de industrie 2% groter dan in de overeenkomstige maand van 1988. Hiermee
kwam het groeicijfer van het eerste kwartaal op ruim 1%.
Deze mutatie blijft duidelijk achter bij de groeicijfers die in
de kwartalen van 1988 werden gerealiseerd. Hierbij wordt
aangetekend dat het produktieniveau in het eerste kwartaal
van 1988 relatief hoog was. Over heel 1988 nam de industriele produktie met 4% toe.
Bij de onderscheiden bedrijfsklassen lag het produktievolume van de elektrotechnische industrie in het eerste
Produktie Industrie (volume – seizoengecorrigeerdl
120 ————————
Indaxctirera 1980 – 100
JL
kwartaal onder dat van het overeenkomstige kwartaal van
1988. Het groeicijfer van de chemische industrie week in
het eerste kwartaal weinig af van het industriele gemiddelde. De hout- en bouwmaterialenindustrie kende het
grootste accres, terwijl ook de produktie in de basismetaal
meer dan gemiddeld toenam. Het produktievolume van de
delfstoffenwinning was in de eerste drie maanden van dit
jaar 6% groter dan in het overeenkomstige tijdvak van 1988.
Mede als gevolg hiervan overtrof het groeicijfer van de
nijverheid (excl. de bouw) in het eerste kwartaal dat van de
industrie.
Volgens de uitkomsten van de Conjunctuurtest bereikte het
indexcijfer van de orderpositie van de industrie in maart een
recordhoogte van 123 (1984 = 100). Uit de kwartaalvragen
bleek dat de bezettingsgraad van de beschikbare produktie-installaties in maart 1989 gestegen is tot 86%. Per saldo
Investeringen: bedrijven
(volume)
Indaxcllfara 19M – 100
IA)
IA) – voar*tBchrl)dand 4-kwBrtBBlBgaBlddalda
IB) – procentuala KirartaaUutatlaa
t.o.v. vooroaand )aap
IA] – voortBchrljdand 3-*aandBBa«lddaldB
IB) – uandcllfErB
100—7
A.
‘V
(Bl
i i
H
J
J
A
I 1 I I I I I I I I I I I I I I
S
O
N
D
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
1
1
II
1
III
1986
516
1
IV
i
1
ii
1
1
in
1987
a
I
1
II
III
1988
1
1
H
I
Tabel 1. Kerngegevens recente ontwikkelingen in Nederland
Procentuele mutaties t.o.v. dezelfde periode het jaar daatvoor, tenzij anders aangegeven
1982/’86 1987
gemidd.
1988
1988
e
2 kw.
1989
e
3 kw.
4e kw.
Jan.
Trend2′
1989
1e kw.
febr.
mrt.
apr.
VOLUMEGEGEVENS
Produktie in de nijverheid
Nijverheid (excl. bouwnijverheid)
Delfstoffenwinning
Industrie
Voedings- en genotmiddelenindustrie
Textiel-, kleding- en lederindustrie
Papier- en grafische Industrie
Chemische Industrie
Rubber- en kunststofverw. Industrie
Hout- en bouwmaterialenindustrie
Basismetaalindustrie
Elektrotechnische Industrie
Rest metaal- en overige Industrie
Openbare nutsbedrijven
Bouwnijverheid: begonnen woningen
Buitenlandse handel (goederen}
Invoer, totaal
Grondstoffen en halffabrikaten
Consumptiegoederen
Investeringsgoederen
Algemene goederen
Totaal, excl. energie
3
3
3
1
1
2
8
7
3
2
4
2
2
0
1
1
1
0
1
-11
4
-3
2
6
4
4
8
8
4
3
6
4
1
2
-2
-2
2
-11
2
-2
20
12
9
13
13
12
6
Urtvoer, totaal
Onbewerkte agrarische produkten
Delfstoffen
Fabrikaten
Totaal, excl. energie
Consumptieve bestedingen van gezinnen
Binnenlandse consumptie, totaal
Voedings- en genotmiddelen
Duurzame Consumptiegoederen
Overige goederen en diensten
Investeringen in vaste activa
Bruto investeringen. totaal
Bedrijven
Overheid
Kwartaalrekeningen
Bruto Binnenlands Produkt
Bruto Nationaal Produkt
Bruto Nationaal Inkomen
6
7
6
11
7
5
5
11
6
5
5
4
-1
6
5
6
-1
2
1
3
2
3
7
3
-3
6
7
2
2
-2
5
2
0
4
1
4
4
4
4
5
7
6
4
13
1
1
4
5
4
12
0
7
4
0
-8
3
2
14
17
13
4
3
18
11
7
3
4
2
1
4
4
3
12
-21
I-M-
3
5
-1
-1
5
1
22
25
13
36
1
24
-3
0
-9
-6
-5
-2
I-HI++
1+
I-HI++
I++
6
10
19
15
4
I++
-9
-2
6
7
22
I++
1
I++
I++
2
6
1
1
3
2
4
3
3
3
9
9
9
4
2
38
10
12
5
6
8
9
-9
8
10
14
-4
8
12
2
13
11
13
3
2
5
2
2
1
1
2
1
1
-1
2
2
2
2
2
9
9
8
3
5
-9
4
I-MI-H1+
1
1
7
9
1
8
-1
2,8
2,4
2,3
6
2
7
-2
2
-3
4
2,3
1,5
1,7
0,9
3,0
2,3
2,9
2,6
2,8
2,4
2,4
2,2
0,9
-0.2
1
0
2
1
2
0.2
-1.6
1
2,2
2,6
1+
1
1+
1+
1
1+
1+
1+
3
10
0
3
-2
4
1
1,8
19
25
3
6
6
1
1
-1
2
-1
2
0
3
2
3
6
1
I
I
1
1+
I-HI-H1+
1+
1+
1+
PRIJZEN
Producentenprijzen Industrie, tot. afzet
Producentenprijzen Industrie, verbruik
Ruilvoet, unit value (goederen)
Invoerprijzen, unit value
Invoerprijzen, excl. energie, unit value
Uitvoerprijzen, unit value
Uitvoerprijzen, excl. energie, unit value
Prijzen gezinsconsumptie (werknemers)
Regelingslonen particulier bedrijf
Regelingslonen overheid
Regelingslonen trendvolgers
Dollarkoers, contante notering
-1.5
-4,4
1
-3
0
-2
0
2,1
-2,3
-4,6
-3
2,7
1,9
0
3
6
3
4
1.0
-0.7
0.4
1.4
0,7
-17
0,7
0,8
-2
-2
1
-1
0
0.7
0.9
0,4
1.0
-6
-1
4
-15
2
-9
2
1
-15
11
4
-17
-8
6
14
6
84
102
-14
3
1.4
-1.4
-0,5
-2
-6
1,1
0,9
0
1
4
1
3
85
85
107
-6
102
-7
2
85
109
-4
2
85
114
-4
1
2
6
1
3
7
1
5,5
6.6
-1
9
9
8
8
0,9
3
3
4
3
5
5,7
6,3
-3
8
8
5
-6
-9
-6
0,3
1,0
0,9
1,0
0,3
1.1
2
1,0
0,0
1,1
4
4
0,8
1 ,0
1.6
0,3
11
0.8
0,9
1,6
0.3
11
0,8
1.6
0,3
. +
+
0,8
1,1
1.0
1.6
0.3
12
12
+
-13
13
23
-2
12
25
-1
1+
1+
117
-2
4
123
0
1
9
OVERIGE INDICATOREN
Consumentenvertrouwen1 >
(in %)
Koersindex voor aandelen, algemeen
Uitgesproken failllssementen
28
-15
Con/unctuurtest Industrie
Bezettingsgraad
(in %)
Orderpositie
(1984=100)
Beoordeling orderpositie1′
(in %)
Beoordeling voorr. eindprodukten1′ (in %)
Arbeidsmarkt
Aantal banen van werknemers, totaal
Landbouw en visserij
Nijverheid (excl. bouwnijverheid)
Bouwnijverheid
Handel, horeca en vervoer
Overige dienstverlening
Aantal uren uitzendkrachten
Geld en krediet
Spaartegoeden
Verstrekt consumptief krediet
Binnenlandse liquiditeitenmassa
Geldhoeveelheid
Secundaire liquiditeiten
Officieel wlsseldisconto
Daggeldmarktrente
Rendement op staatsobligaties
1
0
-1
-1
-3
0
2
(in %)
(in %)
(in %)
3.5
4
8
8
8
5,3
6,3
8,0
2
2.
2
2
1
1
4
1
3
6
1
3
4
2
8
3,4
8
4
7
0
4,4
5,2
6,3
3
2
4
2
10
4
1,3
2
9
0,3
1
1,4
1
9
10
7
11
3.7
4,4
9
6
9
3,25
3,6
6,1
5,9
3
8
15
3,9
5,0
6,3
14
15
27
-1
31
16
86
119
-1
116
-2
3
3
13
27
1
I++
1+
I++
1
1+
1+
1+
I++
5
1
2,9
5
11
7
17
4,2
5.2
6,1
8
4
5,0
6,0
6,8
3,7
8
13
5
23
5.0
5,6
6,4
4,1
-1
13
6
24
5,0
6.1
6,9
|
6
5,0
6,4
7,1
1+
I++
5,5
6,3
7,0
I-H1-HI++
I++
1+
> Saldo van positieve en negatieve antwoorden in procenten van het totaal.
Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -5% en -2%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I++: groter dan 5%.
= gegevens zijn (nog) niet beschikbaar.
21
ESB 24-5-1989
517
Buitenlandse handel
lag de groei van het BBP in het vierde kwartaal boven de
groei van de nationale bestedingen. In alle kwartalen van
1987 en in de eerste twee kwartalen van 1988 was de groei
van de nationale bestedingen juist sterker dan die van het
Met volume van de invoer van goederen daalde in februari
met 3% ten opzichte van dezelfde maand van vorig jaar. De
BBP.
De relatief zwakke groei van de nationale bestedingen in het
uitvoer daarentegen toonde een groei van 4%. Omdat de
vierde kwartaal kan voor een belangrijk deel worden toege-
achtte slechts 1% van de ondernemers de produktiecapaciteit te groot.
maandcijfers van de buitenlandse handel vaak sterke fluc-
tuaties kennen ontstaat een beter te interpreteren beeld
wanneer de cijfers over een wat langere periode worden
bezien. Met twaalfmaands voortschrijdend gemiddelde van
de invoer tot en met februari was 8% groter dan een jaar
schreven aan de ontwikkeling van de voorraden. In het
vierde kwartaal werd voor bijna twee miljard gulden op de
voorraden ingeteerd; in het overeenkomstige kwartaal van
1987 was de voorraadmutatie vrijwel nihil.
Het complement van de geschetste ontwikkeling van het
daarvoor; de uitvoer nam aldus gemeten met 9% toe. Bij de
BBP en de nationale bestedingen komt tot uiting in het uit-
invoer droegen de grondstoffen en halffabrikaten, de investeringsgoederen en de algemene goederen alle nagenoeg even sterk bij aan de groei; de invoer van consumptiegoederen nam over dezelfde periode met 4% toe. De groei
voersaldo van goederen en diensten. Dit saldo daalde in de
eerste helft van 1988 enigszins, maar steeg in de tweede
helft van het afgelopen jaar. Het volume van de uitvoer van
van de uitvoer was de resultante van een toename van de
export van onbewerkte agrarische produkten en van fabri-
goederen en diensten steeg in het vierde kwartaal met 8,1%,
dat van de invoer met 4,9%.
katen en een daling van de buitenlandse afzet van delfstoffen.
Prijzen
Consumptie
Met volume van de totale binnenlandse consumptie door
gezinnen was in februari 2% groter dan in dezelfde maand
april 1988
Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie steeg tussen
midden maart en midden april met 0,4%.
Dit ondanks een daling van het aantal koopdagen
1988
0,3%
1988.
De voor prijsveranderingen gecorrigeerde uitgaven aan
voedings- en genotmiddelen lagen in februari op hetzelfde
niveau als in februari 1988; de uitgaven aan overige goede-
ren en diensten stegen met 1%.
Het vertrouwen van de consumenten in de ontwikkeling van
de Nederlandse economic was, volgens het consumentenconjunctuuronderzoek, in april opnieuw groot. Op de vijf
vragen die gebruikt worden om dit vertrouwen te indiceren
werden 12% meer positieve dan negatieve antwoorden
gegeven. Dit ligt iets onder het topniveau van de eerste drie
maanden van 1989.
Investeringen
Het volume van de totale bruto investeringen in vaste activa
in het vierde kwartaal van 1988 was 7% groter dan in het
overeenkomstige kwartaal van 1987.
De bedrijven inves-
teerden 8% meer dan een jaar eerder, deoverheid echter1%
minder. Voor het jaar 1988 als geheel resulteerde hiermee
een investeringsgroei van respectievelijk 9% en 4%. Deze
groeicijferszijnaanzienlijkhoger dan die voor 1987, toende
bedrijfsinvesteringen met 2% toenamen en de overheidsinvesteringen met 3% daalden.
Kwartaalrekeningen
Het volume van het Bruto Binnenlands Produkt (BBP) tegen
marktprijzen in het vierde kwartaal van 1988 was 2,8% gro-
ter dan in het vierde kwartaal van 1987.
Deze stijging volgt
op groeicijfers voor de eerste drie kwartalen van respectievelijk 3,9%,
2,3% en 2,9%.
Evenals in het derde kwartaal
Bruto Binnenlands Produkt (volume)
Vergeleken met
hoger.
De prijzen van de industriele afzet daalden in februari met
0,1% ten opzichte van januari; ten opzichte van februari
van 26 in 1988 naar 25 in 1989. Vooral de aankopen van
duurzame consumptiegoederen stegen sterk (6%). Deze
stijging werd voor het grootste deel gedragen door het zeer
forse accres van de aankopen van personenauto’s (31%).
van 1988.
was het prijsindexcijfer 1,0%
stegen de prijzen met 5,5%.
Het prijsindexcijfer van
de door de Industrie ingekochte goederen lag in februari
hoger dan in januari jl. en 6,6%
hoger dan in februari
De invoerprijzen van goederen (unit value) waren in februari
9% hoger dan een jaar eerder, de uitvoerprijzen van goede-
ren (unit value) stegen met 8%. Ten gevolge hiervan verslechterde de ruilvoet van de goederenhandel met het bui-
tenland met 1%.
De laatste maanden zijn de prijzen van zowel de industriele
afzet en het industriele verbruik als die van de in- en uitvoer
van goederen betrekkelijk snel gestegen (zie grafiek 4).
Aantal uren uitzendkrachten
Het aantal door uitzendkrachten gewerkte uren was in het
eerste kwartaal van dit jaar 8,0% groter dan in hetzelfde
kwartaal van 1988. Dit cijfer ligt dicht bij de stijgingsper-
centages die in de kwartalen van 1988
werden gemeten.
Geld en krediet
De stijgende tendens in de rentetarieven, die zich in de loop
van 1988 aftekende, heeft zich in de meest recente periode
versterkt voortgezet. Het rendement op staatsobligaties,
indicator voor de rente op lange termijn, was gemiddeld in
het vierde kwartaal 6,1%;
6,8%
en in april 7,0%.
in het eerste kwartaal van dit jaar
In de eerste weken van mei
steeg het rendement verder naar een niveau van 7,4% (19
mei).
Ook de dollarkoers steeg in de loop van mei sterk. Op 19 mei
werd voor een dollar f 2,22 betaald. In de maanden februari,
maart en april schommelde de koers nog rond de f 2,10.
Mutaties hebben betrekking op de overeenkomstige periode van het voorgaand jaar, tenzij anders vermeld.
Verbeterde cijfers worden niet als zodanig gekenmerkt.
Prijzen: afzet en verbruik, in- en uitvoer
Indexcijfers i960 = 100
(A) – vgortachrlfMnd 4-KmrtMls<)*alda*ld«
(B) – proctntutli kwartMl*ut»tlM
t.o.v.
• Invotr unit valui
…… . uitvoir unit vilua
– – – tfm induatrli
-— – verbruik Industrie
1
1
ii
19BE
518
1
in
1
n
I
1
II
III
1987
1
1
IV
i
1
ii
1
1
in
1988
n
I
I
J F M A M J J A S O N D
19B7
J F M A M J J A S O N D
J F
19B9
I
Tabel 2.
Recente ontwikkelingen in het buitenland
Procentuele mutaties t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor, tenzij anders aangegeven
1982/’86 1987
gemidd.
1988
1988
e
2 kw.
1989
e
3 kw.
e
4 kw.
e
1 kw.
Trend2!
1989
jan.
apr.
febr.
Produktie nijyerheid,
excl. bouwnijv. (volume)
1+
1+
1+
1+
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Italie
3
2
1
3
1
0
2
2
4
3
4
5
4
4
7
Verenigde Staten
Japan
5
4
4
3
6
9
I-H-
Europese Gemeenschap
Buitenland (gewogen)’1
Nederland
2
2
3
2
2
1
4
4
1
1+
1+
1+
3
2
1
3
1
0
2
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Italie
4
5
5
7
3
3
4
6
Verenigde Staten
Japan
6
5
4
Europese Gemeenschap
Nederland
2
3
Produktie Industrie (volume)
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
4
5
8
1
5
7
8
7
1
6
9
6
8
6
9
5
5
4
5
3
5
5
5
7
7
3
6
10
6
10
2
1
5
4
4
2
4
2
6
2
6
1
1+
1+
1+
I++
I++
5
7
6
5
5
0
2
I++
I++
2
1+
1+
Bron voor gegevens buitenland: Eurostat.
‘I Het gemiddelde van de 6 belangrijkste exportlanden, gewogen met hun aandeel in de Nederlandse export in 1987.
2
‘ Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -5% en -2%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I++: groter dan 5%.
• = gegevens zijn (nog) niet beschikbaar.
Focus: De nationale economie in 1988
Nu de Kwartaalrekeningen voor het vierde kwartaal van
1988 beschikbaar zijn, kan ook een beeld worden gegeven
van de ontwikkeling van de Nederlandse economie voor het
jaar 1988 als geheel.
Het groeicijfer van het volume van het’Bruto Binnenlands
Produkt (BBP) tegen marktprijzen is voor 1988 uitgekomen
op 3,0%. Vergeleken met de groei in 1987 is dit een verdub-
beling.
De verschillende bedrijfstakken lieten in 1988 uiteenlopende toegevoegde waarde ontwikkelingen zien. De
sterkste volumegroei werd gemeten in de bouw (11,7%),
maar ook bij de transport-, opslag- en communicatiebedrij-
ven (5,1%) en de Industrie (4,3%) lag de groei duidelijk
boven het gemiddelde. De groeicijfers voor de landbouw
(2,9%) en handel, horeca en reparatiebedrijven (3,5%)
lagen rond dit gemiddelde; de bedrijfstak overige diensten
en overheid lag daar iets onder (1,6%). Een sterke daling
werd gemeten bij de delfstoffenwinning (-11,0%).
De nationale bestedingen, dit zijn de consumptieve beste-
Goederen- en dienstentransacties
Procentuele volumemutaties t.o.v. voorgaand jaar
Middelen
Bestedingen
BBP: bruto binnenlands
10
8
gemeten 2,3% hoger uit dan in 1987. Vooral de investeringen in vaste activa droegen bij aan deze groei. De bedrijven
investeerden 9,4% meer dan in 1987 en de overheidsinvesteringen stegen met 4,0%. De voorraden grondstof-
fen, halffabrikaten en eindprodukten daalden daarentegen
sterk. Deze voorraadintering vond vooral plaats in het
tweede halfjaar en was gelocaliseerd bij de Industrie.
De consumptieve bestedingen door gezinnen namen in
1988 toe met 1,8%. Deze toename ligt duidelijk onder de
groei in 1987, die 3,0% bedroeg. Vooral de aankopen van
personenauto’s en het aardgasverbruik waren debet aan
het lagere groeicijfer. De consumptieve bestedingen door
de overheid daalden zeer licht (-0,2%). Deze ontwikkelingen van de binnenlandse produktie en de nationale bestedingen gingen samen met een sterke groei van de buitenlandse handel. De toename van de uitvoer van goederen en
diensten (8,7%) overtrof daarbij die van de invoer (7,8%).
Toegevoegde uaarde faktorkosten per bedrijfstak
Procentuele volumemutaties 1988 t.o.v. 1987
Totaal
produkt (mp)
I
/
/
/
/
6
m
/
/
/
‘s
/
/,
/
/.
4
/
7—
2
dingen en de investeringen (inclusief de mutaties in de
voorraden en het onderhanden werk), kwamen in volume
s
V
/
—
/
/
r //
| /t
^
/
-^
M:
invoer goederen
en diensten
Landbouw en visserij
Cq.
consumptie
gezinnen
Delfstoffenwinning
Ib:
investeringen in
vaste activa
bedrijven
Industrie
Bouwnijverh. en —instbedr.
uitvoer goederen
en diensten
Handel,horeca en rep.bedr.
(-11.0)
(11.7)
1987
Transp.,opslag en comm.bedr.
1988
Overige diensten en overheid
/
BBP
ESB 24-5-1989
519