column
H. Maassen van den Brink
Friedman’s wereld
Adam Smith, Karl Marx, John Maynard Keynes en
Milton Friedman. Wie hoort er in dit rijtje niet thuis?
Het juiste antwoord is volgens mij: Karl Marx. Onze
wereld is gevormd naar de ideeën van Smith, Keynes
en Friedman. Het gedachtegoed van Marx is grotendeels op de mestvaalt der geschiedenis beland.
In de necrologieën die vorige week werden gepubliceerd, werd Friedman vooral neergezet als iemand
die het Keynesiaanse gedachtegoed ontkrachtte. Zijn
voorspelling in de jaren vijftig, dat een expansief
monetair beleid uiteindelijk zou leiden tot een combinatie van hoge werkloosheid en hoge inflatie, zette de
bijl aan de wortel van de simplistische Keynesiaanse
modellen van de jaren vijftig en zestig. Toen de wereld in de jaren zeventig met het verschijnsel stagflatie (een term die door Paul Samuelson werd bedacht)
werd geconfronteerd, bracht dat een revival van het
monetaristische denken onder leiding van Friedman
te weeg. Het begrip ‘natural rate of unemployment’
– een van de ankers van het hedendaagse monetaire
beleid – is rechtstreeks terug te voeren op het werk
van Friedman. Voor dit werk werd hem in 1976 de
Nobelprijs toegekend.
Nu, dertig jaar later, valt nauwelijks nog te begrijpen
dat deze toekenning indertijd zeer omstreden was. De
Zweedse econoom Gunnar Myrdal – die de Nobelprijs
in 1974 ontving samen met Friedrich Hayek – vond
zelfs dat de Nobelprijs voor de economie maar moest
worden afgeschaft omdat deze prijs aan zulke reactionairen als Friedman en Hayek was uitgereikt.
Tot dan toe waren het alleen Keynesianen die de
Nobelprijs in ontvangst hadden mogen nemen.
Het echte monetarisme, zoals dat door Friedman
werd gepropageerd, is inmiddels achterhaald.
Niemand denkt meer dat monetair beleid op de
automatische piloot gevoerd kan worden: gewoon
doelen stellen voor het geldaanbod en je daar aan
houden. De wereld is complexer geworden en monetaire autoriteiten hebben het geldaanbod niet meer
aan een touwtje.
Naar mijn mening ligt de belangrijkste en blijvende
bijdrage van Friedman daarom niet zozeer op het
gebied van het monetarisme maar vooral in het vrijemarktdenken. Friedman was in de jaren na de Tweede
Wereldoorlog – samen met Friedrich Hayek – de belangrijkste verdediger van het vrijemarktdenken. Zoals
Friedman het ooit zelf – in een van zijn vele krachtige
‘one-liners’ omschreef: “de vrije markt is het enige
mechanisme dat ooit is ontdekt voor democratische
besluitvormingâ€. Friedman was in veel opzichten de
634
ESB 1
december 2006
ideoloog van het vrijemarktdenken. Lange tijd tegen
de verdrukking in. Zo verdedigde bijvoorbeeld iemand
als Jan Tinbergen tot in de jaren zeventig – en vele
Nederlandse economen met hem – dat de markteconomieën in het vrije westen en de centraal geleide
volkshuishoudens in de communistische landen
uiteindelijk zouden convergeren. Dertig jaar later kunnen we constateren dat Friedman het uiteindelijk bij
het rechte eind heeft gehad.
Friedman is ook de bedenker van de negatieve inkomstenbelasting, waarvan de moderne variant – de
‘earned-income tax credit’ – een belangrijk middel is
geweest van armoedebestrijding in de VS in de jaren
negentig. Ook in ons land raken steeds meer mensen
overtuigd van de mogelijkheden van een negatieve
inkomstenbelasting. Ook het idee van onderwijs ‘vouchers’, waarbij kinderen uit arme gezinnen een rugzakje met geld krijgen om naar een dure privé school
te gaan, komt van de hand van Milton Friedman.
Naast zijn invloed op de economische theorie en zijn
verdediging van het vrijemarktdenken, heeft Friedman
een zeer belangrijke invloed gehad op de manier
waarop de economische wetenschap wordt bedreven. Hij legde de basis voor de Chicago-school die
later een voorbeeld werd voor vrijwel alle belangrijke
economische faculteiten in de wereld. Gary Becker
– een student van Friedman – zei over hem: “Hij verstevigde en versterkte de reputatie van de Chicagoschool … Zijn benadering en interesses gingen de
faculteit steeds meer beheersen. Deze omvatten een
diepe verbondenheid met de waarheid, waardering
voor markten en vrij ondernemerschap, vrije en open
discussies, en een enorme drang om de heidenen te
overtuigen. Maar het belangrijkste was zijn verbondenheid met de economische analyse als een krachtig instrument om het economische en sociale leven
te interpreteren.†(Shils, 1991).
Friedman stond bekend om zijn aforismen. De uitdrukking ‘there is no such thing as a free lunch’
wordt algemeen aan hem toegeschreven. In uitspraken als ‘Inflatie is de enige vorm van belasting die
opgelegd kan worden zonder wetgeving’, of ‘Achter
de meeste argumenten tegen de vrije markt ligt een
gebrek aan geloof in vrijheid’, wordt een volledig
wereldbeeld samengevat. Friedman is niet meer in dit
leven, maar wij leven in Friedman’s wereld.
Referenties:
Shils, E. (1991) Remembering the University of Chicago: Teachers,
Scientists and Scholars, University of Chicago Press, Chicago.