column
Eric van Damme
CALIMERO OF CALIFORNIA?
De elektriciteitsmarkt blijft fascineren. Geweldig ingewikkeld. Nu de markt geliberaliseerd is, realiseren we ons
pas welke prestatie de monopolisten vroeger leverden.
Waarschijnlijk is er geen markt waar zoveel vormen van
marktfalen tegelijk optreden. Wat een ironie, marktliberalisering als vorm van overheidsfalen. Hoeveel uur per dag
zouden we eigenlijk zonder stroom zitten als aanbieders
hun marktmacht echt uit zouden buiten en hun winst
zouden maximaliseren?
De topmannen van Essent en Nuon hebben last van een
Calimero-complex en willen fuseren. Europees gezien
zijn hun bedrijven inderdaad piepklein; ze staan in geen
verhouding tot giganten als EdF, E.On en RWE. Op de gecombineerde Nederlands-Duitse markt hebben Essent en
Nuon samen bijvoorbeeld slechts een marktaandeel van
vijf procent. Waarom zouden we ons zorgen maken om
een fusie? Kunnen we niet beter een nationale kampioen
in de markt zetten, zodat we, als die opgeslokt wordt, in
ieder geval nog een paar cent meer binnenhalen?
Het Visiedocument Concentraties Energiemarkten, dat
de NMa vorige maand publiceerde, laat overtuigend zien
hoe dom het zou zijn ons daartoe te laten verleiden. De
elektriciteitsmarkt is nog steeds nationaal en nog lang
niet (Noordwest) Europees. Onze groothandelsprijzen voor
elektriciteit liggen zestig procent van de tijd meer dan vijf
procent boven die in Duitsland; 37 procent van de tijd
(respectievelijk zeventien procent) is het prijsverschil zelfs
meer dan tien procent (respectievelijk twintig procent). De
verwachting is dat dergelijke verschillen ook in de komende
jaren blijven bestaan. De importcapaciteit zou met minstens vijftig procent moeten stijgen om van effectieve disciplinering door buitenlandse aanbieders te kunnen spreken.
Elektriciteit is een bijzonder product. Het kan niet opgeslagen worden, zodat vraag en aanbod continu in
evenwicht gebracht moeten worden. De vraagelasticiteit
is met ongeveer 0,2 bijzonder gering en de aanbodzijde
is zeer geconcentreerd. De drie ingrediënten samen staan
welhaast garant voor problemen. Een fusie versterkt
marktmacht en brengt ‘Californische toestanden’ dichterbij, tenzij de NMa de combinatie aanzienlijke restricties
oplegt. Het recept voor winst voor een partij met marktmacht is eenvoudig en kan uit een willekeurig leerboek
‘Inleiding Micro-economie’ worden afgeleid: drijf de prijs
op door capaciteit achter te houden. Je zet dan weliswaar
minder af, maar de extra marge over het restant maakt
dit meer dan goed, en naarmate het marktaandeel groter
is wordt de strategie aantrekkelijker. De blackouts in
Californië werden niet veroorzaakt door fysieke schaarste,
maar door strategische. We kunnen hier weinig tegen
doen, de markt is immers vrijgegeven. Het mededingingsrecht is het enige instrument dat ingezet kan worden, de
NMa is onze laatste reddingboei.
We zijn bij de NMa in goede handen. Het visiedocument
betoogt dat traditionele analysetechnieken ontoereikend
zijn, dat een bijzondere markt bijzondere analysemethoden vereist, en de NMa toont aan dat zij de moderne
methoden van fusiecontrole beheerst. De boodschap is
alarmerend. Na de fusie zou Essent/Nuon een pivotal
supplier index (PSI) van zeventig procent hebben. Dit
betekent dat in zeventig procent van de piekuren de vraag
niet bevredigd kan worden zonder productie van dit bedrijf en dat zeventig procent van de tijd Essent/Nuon de
prijs vrijwel onbeperkt zou kunnen opdrijven; levering van
elektriciteit is immers niet gereguleerd. Ter vergelijking: in
de huidige markt is de overall PSI zes procent; de FERC,
de federale toezichthouder in de VS, reguleert de elektriciteitsprijzen zodra er op de markt een bedrijf is met
een positieve PSI. Daar hebben ze hun lesje al geleerd.
De NMa schat de effecten van een fusie ook direct, door
middel van een Cournot simulatiemodel. Het model is
gekalibreerd zodat het de huidige markt adequaat reflecteert en voorspelt een prijsstijging van zeven procent als
gevolg van de fusie.
De conclusie is duidelijk: alle signalen voor de fusie
staan vooralsnog op rood en de NMa is Neerlands Hoop
in Bange Dagen. Had zij het maar voor het zeggen!
Zelf zou zij dat wel willen, helaas staan tussen droom
en daad vaak rechtbanken in de weg; in dit geval die
van Rotterdam en het College van Beroep voor het
Bedrijfsleven (CBb). In de Nuon/Reliant zaak (LJN AT
6440) concludeerde de Rechtbank vorig jaar dat de
NMa de overname van de centrales van Reliant door
Nuon onterecht aan voorwaarden gebonden had. Zij
bekritiseerde de NMa omdat deze niet de traditionele
methodes gevolgd had, zij meldde geen vertrouwen te
hebben in de modernere, meer adequate methodes en
zij had tenslotte meer oog voor de letterlijke tekst van
de wet (ontstaan of versterken van een machtspositie)
dan voor het economische belang (bescherming van
het consumentensurplus) dat die wet geacht wordt te
dienen. In de beroepsprocedure (LJN AZ3274) stelde
het CBb onlangs de Rechtbank op alle punten in het
gelijk.
Het is soms om moedeloos van te worden. Politici die
ondoordacht liberaliseren en juristen die economische
oplossingen om de ellende nog wat te beperken met
ouderwetse en formele argumenten om zeep helpen.
ESB
15 december 2006
667