boeken
De redactie nodigt lezers
uit boeken te recenseren
voor deze rubriek
446
ESB
Wie over betere wapens en
om die reden, vrijwillig dan wel
werktuigen of mooiere sieraden
als slaaf. Handel bleef dus geen
beschikt, dreigt zijn buren te overpure handel, maar leidde vanaf
troeven. Het is dan ook begrijpelijk
de zestiende eeuw al tot interdat die buren die spullen dan ook
nationale productie en, daarmee
zo snel mogelijk willen bezitten,
verbonden, tot de opkomst van
goedschiks dan wel kwaadschiks.
grote ondernemingen zoals de VOC
Handel is de goedschikse variant
en de East India Company. Vanaf
en al snel ging die over honderden
1750 kan Bernsteins verhaal
kilometers. Zo ontstond ongegeen volledigheid meer claimen,
veer vijftigduizend jaar geleden
maar de belangrijkste ontwikkede langeafstandshandel. Handel
lingen worden nog wel besproken.
drijven, aldus William Bernstein,
Vergeet vooral niet door te lezen
is onderdeel van onze menselijke
tot de laatste twee, meer beschounatuur. De ongelijke verspreiding
wende en theoretische, hoofdstukover onze aardbol van bijzondere
ken. Waar je het hele boek lang
grondstoffen en gewassen met
onder de indruk raakt van al die
daarmee verbonden specialisaties, Bernstein, W. (2008)
handelsstromen die de eetgewoonA splendid exchange. How
legde daartoe de grondslag.
ten en levenswijzen van talloze
trade shaped the world.
In zijn boek reconstrueert
volkeren ingrijpend veranderden,
Londen: Atlantic Books.
Bernstein de geschiedenis van de
relativeert Bernstein in deze
internationale handel vanaf het
laatste hoofdstukken opvallend het
prilste begin. Het is fascinerend te zien hoe op basis
belang van de afstandshandel. Tot de negentiende
van archeologische vondsten van voorwerpen die
eeuw was het vrijmaken van binnenlandse markten
op geheel andere plaatsen geproduceerd werden,
vele malen belangrijker dan de internationale handel.
oude handelsroutes gereconstrueerd kunnen worden.
De meeste economische groei had dus een binnenRond het jaar nul kochten rijke Romeinen via tussenÂ
landse oorzaak. In tegenstelling tot wat men bijna
handelaren bijvoorbeeld Chinese zijde zonder dat ze
dagelijks in de krant leest, stelt Bernstein dat zelfs in
precies wisten waar die vandaan kwam. De vroege
de jaren dertig het opkomend protectionisme maar in
handelaren waren echte avonturiers en je vraagt je
beperkte mate verantwoordelijk was voor de toename
af waarom ze zo veel risico’s namen. Voortdurend
van de ernst van de crisis. Afhankelijk van de berewerden ze belaagd en zonder introductie- en
keningswijze daalde de wereldhandel toen van negen
beschermingsbrieven van lokale heersers en zakelijke naar vijf à zes procent van het wereld-bbp, terwijl de
contacten waren ze helemaal vogelvrij. De potentiële
totale daling van dat wereld-bbp zeventien procent
winst voor een geslaagde reis was evenwel groot.
bedroeg. In Nederland, waar de buitenlandse handel
Voor deze ondernemende mensen was in vergelijking
zeventien procent van het bbp vertegenwoordigde,
daarmee het arme overlevingsbestaan in de lokale
kromp de economie slechts acht procent tussen
landbouw daarom wellicht geen optie. Sowieso
1930 en 1933; in de Verenigde Staten, waar die
werden slechts weinig mensen oud. Je kon dus
handel slechts vier procent van het bbp uitmaakte,
op twee manieren snel dood gaan: avontuurlijk en
was de neergang niet minder dan 26 procent. Het
misschien rijk, of zonder perspectief en zeker arm.
grootste effect kwam dus van de depressie zelf, niet
In zijn reconstructie van de internationale handel is
van het protectionisme.
Bernstein tot ongeveer 1750 vrij volledig: de vroege
Meer dan de meeste economen erkent Bernstein
Oudheid van Mesopotamië en Egypte, de tijd van
in zijn laatste hoofdstuk dat de internationalisering
de Grieken en Romeinen, de tijd van de Arabieren
van de economie, naast handel ook verplaatsing
en de Italianen, dan de snelle opeenvolging van
van productie, niet zomaar voor iedereen een winPortugezen, Spanjaarden, Nederlanders en Engelsen. winsituatie is. Met name voor veel lagergeschoolden
Je leest over het strategische belang van het eiland
in ontwikkelde landen leidt internationalisering
Socotra voor de Golf van Aden dat gedurende lange
tot verlies van baan of inkomen. Als door de intertijd de belangrijkste zeevaartroute beheerste en over
nationale concurrentie bedrijven of sectoren ten
de mysterieuze rijke specerij ilanden, de Molukken,
e
onder gaan, moet de overheid dat niet proberen te
waarvan het bezit de inzet werd van menig koloniverhinderen. Wel vindt hij dat ze moet proberen de
aal gevecht. Velen beseffen de impact niet van al
slachtoffers van dit proces zo veel als mogelijk is
deze activiteiten op eenieders dagelijks leven. Tot
te compenseren, zoals we dat in Europa gewend
vijfhonderd jaar geleden kenden onze contreien
zijn. De voorwaarde is dan wel dat men voldoende
geen aardappelen, maïs, koffie of thee. Maar toen
nieuwe activiteiten ontwikkelt waarmee men dat kan
die producten eenmaal populair werden, zorgden
betalen.
de handelaren er snel voor dat die op de daartoe
Dany Jacobs
meest geschikte plekken op de wereldbol massaal
Hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam
verbouwd werden. Hele volksstammen verhuisden
94(4564) 10 juli 2009
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.