ESB Boeken
Boeken
W
misbruiken. Er is daarmee een afruil
ie in het publieke pensitussen risicodeling (efficiënt) en pooendebat diepgang, conlitisering van pensioenbeleid (doorsistentie en een wetengaans inefficiënt).
schappelijke houding mist, kan terecht
Beetsma en Bucciol werken een andere
bij drie recent verschenen boeken. De
vorm van overheidsingrijpen uit. De
in de boeken bijeengebrachte bijdragen
overheid kan ook financiële instruzijn bedoeld om het publieke debat te
menten uitgeven die niet beschikbaar
informeren met academische inzich(kunnen) zijn op de markt. De auteurs
ten. In hoeverre slagen zij daarin?
stellen dat aan inflatie of demografiThe future of multi-pillar systems,
sche ontwikkeling geïndexeerde staatsonder redactie van Lans Bovenberg,
obligaties de welvaart verhogen.
Casper van Ewijk en Ed Westerhout,
Andere auteurs richten zich minder
is het meest fundamentele boekwerk.
Bovenberg, L., C. van Ewijk en E. Westerhout
op de rol van de overheid. WereldDe bundel gaat over de ideale omvang
(red.) (2012) The future of multi-pillar pensions.
bank-econoom Hinz bepleit indivivan en de samenhang tussen de drie
Cambridge: Cambridge University Press.
duele premieregelingen, aan te bieden
pensioenpijlers (overheidspensioen,
door private aanbieders. Een uitzonwerk-gerelateerd pensioen en private
dering maakt hij evenwel voor landen
besparingen). De drie pijlers hebben
volgens de samenstellers van het boek tezamen drie onder- met reeds een omvangrijk, goed functionerende tweede pijler.
scheiden functies: het verzekeren van idiosyncratisch risico; Bodie en Prast plaatsen kanttekeningen bij een volledig gehet delen van macro-risico en het faciliteren van persoonlijke ïndividualiseerd pensioenstelsel. Deelnemers hebben weinig
financiële kennis, stellen zaken uit en zijn beïnvloedbaar door
wensen.
Het eerste hoofdstuk schetst de bekende verwachting dat de de manier waarop informatie wordt gepresenteerd, ofwel fravergrijzing in de EU zal toenemen en daarmee de pensioenuit- ming. En net zoals mensen zichzelf niet hoeven te opereren als
gaven zullen stijgen. Wellicht minder bekend is dat er sprake ze ziek zijn, zouden ze hun pensioen ook grotendeels moeten
is van een aanzienlijke spreiding. Zo zijn er in Denemarken in kunnen overlaten aan experts. Wel bepleiten ze enige keuze2060 naar verwachting zestig mensen van 65 jaar of ouder op vrijheid die betrekking zou moeten hebben op de uitkomst.
elke honderd mensen van 15 tot 64 jaar. In Nederland zijn dat Zo dient een deelnemer niet gevraagd te worden naar diens
er 48 en in Ierland 37, niet veel hoger dan de huidige 31 in De- geprefereerde risicoprofiel maar naar de hoogte van het pennemarken. Landen kiezen daarbij voor verschillende manieren sioen dat hij of zij minimaal nodig heeft. Verreweg de meeste
om de vergrijzing op te vangen. Sommige landen korten alle deelnemers hebben niets aan een veelheid aan beleggingskeupensioenen (Portugal, Italië) terwijl andere landen mensen zes; voorlichting en opleidingsniveau brengen daar nauwelijks
verandering in.
ontzien met een laag inkomen (België, Engeland).
In de rest van het boek wordt het ideale pensioenstelsel nader The future of multi-pillar pensions gaat vooral over de rol van
uitgewerkt. Bovenberg en Van Ewijk wijzen erop dat in een de overheid en van individuele deelnemers. De rol van beide
wordt op inzichtelijke en relevante
efficiënt stelsel alle deelnemers in alle
wijze uiteengezet. Er is weinig aanrisico’s delen, maar mensen met een
dacht voor pensioenuitvoerders en
laag inkomen (vanwege inkomensafvoor werkgevers die voor werknemers
hankelijke risicoaversie) en ouderen
een pensioenovereenkomst sluiten.
(vanwege hun gewoontevorming) aan
Bohn stelt daarover in de bundel: “the
minder risico blootstaan.
role of employers is secondary in the
Meerdere auteurs werken ook uit dat
Dutch literatureâ€.
macro-risico’s alleen tussen – en niet
Meer aandacht aan pensioenuitvoerbinnen – generaties kunnen worden
ders en werkgevers wordt besteed in
gedeeld. Dat impliceert evenwel dat
een ander boek, genaamd The variedeelname verplicht moet zijn, zodat
ties of pension governance. Daar waar
jongeren niet in een voor hen ongunThe future of multi-pillar pensions
stig geval het fonds verlaten. Risicozich richt op het optimale pensioendeling noodzaakt tot verplichtstelstelsel, richt de – eveneens door weling. Alleen de overheid kan jongere
Ebbinghaus, B. (red.) (2011) The varieties of
tenschappers gevulde – bundel The
generaties belasten en zo optimale
pension governance: pension privatization in Europe.
varieties of pension governance zich
intergenerationele risicodeling beOxford: Oxford University Press.
op historisch gegroeide stelsels. Cenwerkstellingen. De overheid kan de
traal hierbij staan verschillen tussen
belastingmogelijkheid evenwel ook
764
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
Jaargang 98 (4674 & 4675) 13 december 2013
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Boeken ESB
en fiscale arbitrage, waarbij zowel
ideaaltype en reaaltype, tussen stabiele
pensioensparen als lenen voor een
steady-state-evenwichten en onbehuis fiscaal wordt gestimuleerd, verdoelde bijeffecten, tussen wiskundig
mindert. Momenteel bestaat de memodel en historische descriptie, ofwel
diane pensioenÂpbouw van huidige
o
tussen economie en sociologie.
werknemers voor elf procentpunt uit
De inzet van de auteurs is om vereigen woningbezit op een totale penschillende pensioenuitkomsten, zoals
sioenopbouw van tachtig procent van
inkomensongelijkheid en deelnemershet huidige bruto-inkomen. Er lijkt
rechten, te begrijpen als bepaald door
daarmee inderdaad ruimte voor een
historisch-nationale verschillen in
groter aandeel van het eigenwoninggovernance, regulering en overheidsbezit. Een belangrijke kanttekening
inmenging. Beleid is pad-afhankelijk,
is dat 27 procent van de onderzochte
want bepaald door blame avoidance,
Asbeek Brusse, W. en C.J. van Montfort (red.)
populatie deelnemers bij de huidige
lock-in-effecten en veto-points en de
(2012) Wonen, zorg en pensioenen. Hervormen
opbouw een pensioen lager dan zewet van behoud van onbedoelde neen verbinden. Den Haag: WRR.
ventig procent heeft. Dit zijn vooral
veneffecten. Deze historisch-socioallochtonen, uitkeringsgerechtigden
logische benadering zal de econoom
en jongeren.
afwijkend voorkomen. Uitgangspunt
is de sociale-zekerheidstypologie van Esping-Andersen. Hij Er zijn ook nadelen aan de voorstellen. Zo waarschuwen
onderscheidt een liberaal stelsel (een laag overheidspensioen Brandsen, Helderman en Van Montfort voor “mega-aanbieplus private besparingen), een sociaaldemocratisch stelsel (via ders van woon-, zorg- en financiële diensten waarin moeilijk
belasting gefinancierde garanties op inkomensvervangend is vast te stellen wie waarop aanspreekbaar is. Achter ongepensioen) en een conservatief stelsel (uitkeringen gerelateerd twijfeld klantvriendelijke frontoffices zal een wirwar van bestuurlijke relaties en financiële constructies schuilgaan waarin
aan ingelegde premies en werk).
De vergelijkende benadering plaatst de Nederlandse ‘pensioen- verantwoordelijkheden dreigen zoek te raken en de bestaande
polderdiscussie’ in perspectief. Zo ligt in Nederland het beleg- gecompartimenteerde toezichtmodellen tekort schieten.†En
gingsrisico deels bij deelnemers. Dit is in Denemarken anders, in een andere bijdrage wordt erop gewezen dat er in landen
want daar is er een gegarandeerd minimaal rendement. Er wordt met housing asset-based welfare minder sociale zekerheid en
gesteld dat Nederland – samen met Zweden en het Verenigd pensioenopbouw is. Dit is deels beoogd: minder woonlasten
Koninkrijk – de lichtste invulling heeft gegeven aan de Europese maakt lagere uitkeringen mogelijk. Een neveneffect kan evenrichtlijn dat pensioenfondsen prudent moeten beleggen. En Ne- wel zijn dat sociale uitkeringen ook lager zijn voor wie geen
eigen huis heeft.
derlandse pensioenfondsen beleggen relatief veel in aandelen.
De uitwerking van het boek is uiteindelijk weinig gelukkig. De WRR-bundel schetst duidelijk de voor- en nadelen van
Tien West-Europese landen worden successievelijk in even- ‘hervormen en verbinden’, zoals de ondertitel de alternatieve
zoveel hoofdstukken behandeld, zonder veel samenhang. Er pensioenopbouw en -aanwending noemt. Een minpunt is dat
is enige herhaling van zetten omdat menig auteur begint met er niet ingegaan wordt op de juridische implicaties. De voorde gedeelde uitgangspunten van de studie. Het boek heeft stellen zijn naar huidig recht niet zonder meer toelaatbaar; de
daarmee waarde als naslagwerk, maar een werkelijk historisch- Pensioenwet definieert een pensioen als “een vaste, geldelijke
vergelijkende studie – waarbij nationale verschillen systema- uitkeringâ€, waarmee in ieder geval uitbetaling in zorgeenheden
tisch historisch-vergelijkend verklaard worden – is het niet ontoelaatbaar is.
Zoals gezegd zijn de drie boeken niet zonder minpunten. Alle
geworden.
Een derde boek – van de Wetenschappelijke Raad voor het drie zijn evenwel een welkome, want wetenschappelijke aanRegeringsbeleid – beoogt een bijdrage aan de Nederlandse vulling op een pensioendiscussie die steeds polemischer wordt
discussie te leveren. De titel ‘Wonen, zorg en pensioenen’ geeft en daarmee niet altijd feitelijk is. Wie fundamenteel wil nade brede inzet aan. De bundel bespreekt hoe pensioenopbouw denken over het pensioenstelsel, kan terecht in The future of
is te integreren met zorg en hypotheekaflossing. Concreet zou multi-pillar pensions. Wie belang stelt in de historische achhet pensioen uitgekeerd kunnen worden in natura via zogehe- tergrond van verschillende stelsels, kan The varieties of penten zorgeenheden, of kunnen worden aangewend om de hypo- sion governance openslaan. En wie zich afvraagt waarom in
Nederland pensioen wordt opgebouwd onder het gelijktijdig
theekschuld af te lossen.
Voordelen van een geïntegreerde aanpak van de drie schijn- aangaan van een hypotheekschuld, leze de WRR-bundel.
baar losstaande gebieden zijn ontschotting en het tegengaan
van overbesparingen. Voorts wijst Bovenberg – ook in deze
bundel een van de auteurs – erop dat het inzetten van het David hollanders
pensioen voor hypotheekaflossing bankbalansen verkleint Onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
Jaargang 98 (4674 & 4675) 13 december 2013
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
765