column
Ron Boschma
Hoogleraar Ruimtelijke Economie, faculteit
Geo-Wetenschappen, Universiteit Utrecht
Nederland laat kansen liggen
Veel economen zien zich voor een raadsel
gesteld. Onderzoek wijst stelselmatig uit dat
nabijheid, ondanks alle globaliseringsretoriek,
nog steeds een belangrijke determinant is voor
internationale handelsstromen. Vanuit een
historisch perspectief biedt dit echter weinig
verbazing. Handelspatronen zijn doorgaans relatief stabiel door de tijd: opgebouwde kennis en
vertrouwen tussen handelspartners maakt dat
deze relaties worden bestendigd in de loop der
tijd. Dat ooit lang geleden bij het ontstaan van
deze handelspatronen nabijheid een rol heeft
gespeeld lijkt zeer plausibel: transport- en
communicatiemogelijkheden waren toen immers beperkt. Maar dat deze handelspatronen
tussen nabije partners door de tijd heen blijven
overheersen, ondanks afnemende transport- en
communicatiekosten, wordt doorgaans weinig
begrepen. De data suggereren immers het
doorslaggevend belang van geografische nabijheid, terwijl dit belang allang heeft afgedaan.
Een snelle verschuiving van handelsstromen
richting regio’s met de sterkste dynamiek aan
de andere kant van de wereld is voor een land
als Nederland daarom niet te verwachten, ondanks alle kansen. Het duurt immers om je de
kennis van markten, gebruiken en gewoonten
van verre landen eigen te maken, en een grote
afstand bemoeilijkt dit proces alleen maar.
Er is echter een manier om dit toch te bewerkstelligen, en dat is via de terugkeer van kennismigranten naar hun land van herkomst. De
gedachte dat kennismigranten voorgoed verloren zouden zijn voor hun land van herkomst is
toe aan herziening. Veel Indiers en Chinezen
bijvoorbeeld die in de VS zijn opgeleid, keren
na verloop van tijd terug naar hun geboorteland, waar ze hun opgedane kennis en ervaring
toepassen en omzetten in nieuwe bedrijven en
werkgelegenheid in veelal hightech sectoren.
Migratie van hoogopgeleiden vanuit arme lan-
74
ESB juli
2007
den leidt dus niet alleen tot brain drain, maar
wekt na verloop van tijd een tegengestelde
kennisstroom op, wat door AnnaLee Saxenian
in haar nieuwste boek The new argonauts is
omschreven als brain circulation. Zij heeft het
over migranten die naar de VS zijn gegaan om
aan topuniversiteiten een technische opleiding te volgen, en die na hun studie in Silicon
Valley een florerend hightech bedrijf hebben
opgebouwd. Maar wat veel belangrijker is: deze
succesvolle entrepreneurs hebben de afgelopen decennia succesvolle hightech bedrijven
opgestart in hun land van herkomst. Deze
ondernemers zijn daar ook succesvol, omdat
men de opgedane kennis en ervaring toepast in
een omgeving waar men vertrouwd mee is: men
spreekt de taal en kent de gewoonten, men kan
terugvallen op oude relaties (zoals oud studiegenoten) die nieuw leven in worden geblazen,
en men krijgt als rolmodel veel gedaan bij
bestuurders ter plekke. Ondertussen gebruikt
en exploiteert men de uitgebreide netwerkrelaties die men in Silicon Valley heeft opgebouwd.
Geografische afstand vormt hier geen enkele
belemmering meer.
In een wereld van globalisering neemt het
belang van kennismigranten voor een economie
dus toe, ook voor een land als Nederland dat
sinds 2003 een emigratieland is. Zorgwekkend
is dat kennismigranten zich in toenemende
mate dreigen af te keren van Nederland. Een
oorzaak is dat Nederland in sociale en politieke
zin zich meer en meer afwendt van de wereld.
Dat buitenlandse hoogopgeleiden hier uitermate
gevoelig voor zijn, lijdt geen twijfel. Ook deze
door globalisering geboden kans, dreigt aan
Nederland voorbij te gaan.
Literatuur
Saxenian, A.L. (2006) The new argonauts.
Regional advantage in a global economy. Cambridge Mas.,
Harvard University Press.