Volgens de financiële bijlage van het hoofdlijnenakkoord wil de nieuwe coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB de giftenaftrek beperken. De coalitie lijkt zich (mede) te hebben gebaseerd op de recente evaluatie van de giftenaftrek, uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Financiën door SEO Economisch Onderzoek (2024). Als experimenteel econoom en als (onbezoldigd) bestuurder van twee ANBI’s heb ik mijn bedenkingen bij deze evaluatie en de voorgenomen beperking van de giftenaftrek.
Giftenaftrek
De coalitie wil de giftenaftrek structureel met 250 miljoen euro beperken. De giftenaftrek is een aftrekpost in de inkomstenbelasting en vennootschapbelasting, waardoor (onder voorwaarden) minder of geen belasting betaald hoeft te worden over het deel van het inkomen dat wordt geschonken aan Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI’s), verenigingen en steunstichtingen van een Sociaal Belang Behartigende Instelling (SBBI). Het SEO-rapport laat zien dat de giftenaftrek in 2023 leidde tot een korting van 447 miljoen euro in de inkomstenbelasting en 11 miljoen euro in de vennootschapsbelasting.
De SEO-evaluatie, gepubliceerd in maart, tracht de effecten van de giftenaftrek te onderzoeken. De onderzoekers baseren zich mede op de resultaten van een online experiment. Deelnemers konden tot 30 euro verdienen en vervolgens kiezen hoeveel ze hiervan weggeven. Daarbij werden vier regelingen getest: 37 procent giftenaftrek, waarbij de gever 37 procent van de gift terugkrijgt; 20 procent giftenaftrek; 25 procent geefsubsidie, waarbij het goede doel 25 procent extra krijgt; en geen stimulans. Uit de resultaten blijkt dat de giftenaftrek deelnemers in het online experiment stimuleert om meer te geven, maar dat niet elke euro giftenaftrek één op één wordt doorgegeven als extra gift. Vervolgens concluderen de auteurs dat de giftenaftrek budgettair niet doelmatig is.
Evaluatie geen reden tot forse beperking
De evaluatie rechtvaardigt de forse beperking van de aftrek echter niet. Allereerst is het de vraag in hoeverre de resultaten uit dit online experiment iets zeggen over de werkelijke effecten van de giftenaftrek. Zo geven deelnemers in het experiment bijvoorbeeld zonder stimulans al 37 procent van hun inkomen weg. De auteurs schrijven uitgebreid over de externe validiteit en stellen zelf: “Gevonden gedragseffecten zeggen meer over de rangschikking van de effectgrootte van de verschillende varianten dan de absolute effecten op de hoogte van donaties.” Dit is een belangrijke beperking bij de conclusie dat de giftenaftrek niet doelmatig is: in werkelijkheid wordt mogelijk een groter (of kleiner) deel van de giftenaftrek doorgegeven als extra gift.
Ten tweede baseren de auteurs zich bij de conclusie mede op de elasticiteit van giften. Ze berekenen een soort semi-elasticiteit, die geen directe zeggingskracht heeft over welk deel van de giftenaftrek als extra gift wordt geschonken aan het goede doel. Uit zowel de regressieresultaten als de gepresenteerde doelmatigheidsratio’s blijkt dat in het experiment weliswaar niet honderd procent, maar toch een substantieel deel van de giftenaftrek als extra gift bij het goede doel terecht komt.
Ten derde is voor doelmatigheidsuitspraken van groot belang dat duidelijk is wat het alternatief is voor de giftenaftrek. De SEO-onderzoekers zien als alternatief een geefsubsidie, maar zo’n subsidie heeft ook bezwaren (Van Gendt, 2024), zoals de SEO-onderzoekers ook beschrijven. Het is ook niet het alternatief waar de nieuwe coalitie voor kiest.
De coalitie lijkt de giftenaftrek deels weg te bezuinigen. Dan zou wat mij betreft in een doelmatigheidsanalyse ook moeten worden meegenomen welke resultaten ANBI’s boeken met de giften die zij dan mislopen. Vanuit zo’n breder welvaartsperspectief zijn de maatschappelijke baten niet eenvoudig te kwantificeren, maar deze maatschappelijke baten kunnen niet simpelweg worden genegeerd. ANBI’s spelen een unieke rol in het maatschappelijke veld, werken vaak met vrijwilligers en kunnen solidariteit doorgaans met minder bureaucratie organiseren. Het zou de samenleving bijzonder kunnen schaden als deze resultaten wegvallen en de overheid veel kunnen kosten om dit te vervangen (waar dit überhaupt mogelijk is).
Solidariteit
Meer vanuit de waarden reflecterend is het de vraag in hoeverre doelmatigheid in termen van resultaat centraal dient te staan in een evaluatie van de giftenaftrek. In tegenstelling tot veel andere stimuleringsmaatregelen die een efficiëntievraagstuk betreffen, draait het bij de giftenaftrek primair om verdeling. De vraag is dan van wie we solidariteit als eerste verwachten: van de maatschappij of de overheid. Als solidariteit allereerst een maatschappelijke opdracht is, dan is het logisch om van bruto-inkomen te geven en pas daarna belasting te heffen – zoals de giftenaftrek mogelijk maakt.
De solidariteit kon overigens worden ondermijnd wanneer de giftenaftrek werd gebruikt om belasting op inkomsten uit zeer hoge vermogens via persoonlijke ANBI’s volledig te vermijden (Reiding et al. 2023). Om dat tegen te gaan, is is er in 2023 reeds een maximum ingevoerd voor de aftrek van periodieke giften.
Conclusie
Op basis van het evaluatierapport van SEO Economisch Onderzoek kan in mijn ogen niet worden geconcludeerd dat de giftenaftrek ondoelmatig is. Er zijn twijfels over de externe validiteit, een substantieel deel van de giftenaftrek wordt wel degelijk doorgegeven als extra gift en de maatschappelijke baten van deze extra giften blijven buiten beschouwing. Omdat goede doelen een unieke rol spelen in het maatschappelijke veld, vaak met veel vrijwilligers werken en bureaucratie kunnen beperken, is het goed denkbaar dat ANBI’s per euro relatief grote baten genereren. Als dat door de voorgestelde beperking van de giftenaftrek wegvalt, zou dat maatschappelijk dus juist weleens duur kunnen uitpakken.
Literatuur
Reiding, A., J. Timmerman en R. Nissen (2023) Pak belastingconstructies aan via groot onderhoud van huidig belastingstelsel. ESB, 108(4820): 160-163. esb.nu/pak-belastingconstructies-aan-via-groot-onderhoud-van-huidig-belastingstelsel/
SEO Economisch Onderzoek (2024) Geven en nemen: Evaluatie giftenaftrek 2016-2021. rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2024/03/21/evaluatie-giftenaftrek-2016-2021
Gendt, R. van (2024) Giftenaftrek versus geefsubsidie: Er kleven twee grote bezwaren aan geefsubsidies. De Dikke Blauwe, 11 april. dedikkeblauwe.nl/news/alle-hens-aan-dek-1
Auteur
Categorieën