Anglicismen en interferentie in economennederlands

Veel Nederlandse economen spreken, schrijven en denken regelmatig in het Engels. Wanneer ze in hun moedertaal aan het economische debat bijdragen, liggen anglicismen en interferentie op de loer. Daarom hier wat tips om van economennederlands correct Nederlands te maken. We maken hierbij een onderscheid tussen:

1.Anglicismen: hierbij wordt er aan Nederlandse woorden abusievelijk de betekenis toegeschreven van een verwant, gelijkvormig Engels woord.

2.Onnodig Engels: leenwoorden uit het Engels die niet hoeven omdat het Nederlands een goed equivalent kent.

3.Interferentie: Engelse regels in het Nederlands gebruikt op een manier die niet bij het Nederlands past. Het gaat dan bijvoorbeeld om zinsbouw, werkwoordstijden, interpunctie, spelling en hoofdletters. Zo is dummies het Engelse meervoud van dummy, maar in het Nederlands schrijven we dummy’s.

4.De ‘Engelse ziekte’: woorden in het Nederlands los schrijven (met spaties) terwijl ze aan elkaar geschreven horen te zijn, zoals lange termijn rente in plaats van langetermijnrente.

Het is belangrijk om te onthouden dat niet iedere Engelse invloed tot fout Nederlands leidt. Het Nederlands kent veel Engelse leenwoorden, zoals manager of baby, en uitdrukkingen, zoals in lijn zijn met, die volledig ingeburgerd zijn (als een woord in het Groene Boekje staat, is het per definitie ingeburgerd). Dit noemen we dan geen anglicismen, dus worden ze hieronder ook niet behandeld.

1. Anglicismen

De anglicismen zijn alfabetisch gerangschikt op Engelse woorden, omdat die het startpunt vormen van het foute Nederlands.

Address is meestal niet adresseren, maar veel vaker aanpakken, behandelen, een toespraak houden, het hoofd bieden aan. Adresseren betekent primair: een adres op een envelop schrijven.

Administration is lang niet altijd administratie, maar vaak regering, en dat woord komt in het Nederlands dan niet áchter de naam van de leider of president maar ervoor, dus: de regering-Obama (plus koppelstreepje!).

Asset classes is geen assetklassen maar activacategorieën.

Balanced is niet per se gebalanceerd, maar ook evenwichtig. Een balanced budget is een evenwichtige begroting.

Billion is niet biljoen maar miljard (de fout is niet altijd zonder meer te zien!).

Budget kan ook begroting betekenen (zie bij balanced).

Capital control is geen kapitaalcontrole[s], maar kapitaalbeperking. Zie ook bij control.

Cashneed is zeker geen cashnood. Dit is een vreemde constructie: cash is niet vertaald en kan dus baar geld, contant geld, contanten of kasgeld betekenen. Need is hier fout vertaald als nood (dat is Vlaams) terwijl het gaat om behoeften, dus: kasgeldbehoeften of gebrek aan contanten, oftewel liquiditeitsbehoeften.

Cast in stone is niet in steen gegoten, maar in beton gegoten (dit is een idiomatische uitdrukking).

Catalyse is meestal niet katalyseren, maar stimuleren, faciliteren, uitvoeren, op gang brengen, ondersteunen, aanmoedigen, ontwikkelen (dus ‘als een katalysator werken’).

Challenge is niet challengen, maar wel uitdagen.

Chance is niet altijd zomaar kans, beter is vaak gelegenheid/mogelijkheid, toeval (by chance) of risico. Kans kan zowel positief als negatief zijn, maar risico is een negatieve kans. In plaats van sterftekans verdient sterfterisico de voorkeur.

Comfortable kan comfortabel zijn, maar vaak zijn aangenaam, plezierig en prettig betere termen, evenals bemiddeld of rijk.

Commit oneself is niet per se zich committeren, maar ook zich binden aan, zich vastleggen op, zich voornemen. Commit oneself to = zich inzetten voor iets/een zaak.

Compensate for is niet compenseren voor, maar gewoon compenseren.

Competition is competitie als het om sport gaat, maar bij bedrijven is het concurrentie.

Consistency is lang niet altijd consistentie, maar bijvoorbeeld ook consequentheid.

Construct is niet altijd construct of constructie, maar kan ook vaak concept betekenen.

Control betekent in principe niet controleren (in de betekenis van kijken of het wel gaat zoals het moet – dat is meestal to check), maar beheersen, regelen, sturen, bepalen. Als je een proces controleert, dan kijk je of het proces wel verloopt zoals het moet. Als je een proces regelt of beheerst, betekent dat dat je het proces in de hand hebt en zo laat verlopen als de bedoeling is. Maar de Engelse betekenis die control heeft, wordt in het Nederlands ook gebruikt, wat tot verwarring kan leiden. Een control tower is geen ‘controletoren’ maar een verkeerstoren, want er wordt niets gecontroleerd (kijken of het vliegverkeer wel op de juiste manier gebeurt) maar geregeld (zorgen dat het vliegverkeer op een veilige manier plaatsvindt).

Critical is niet altijd kritiek of kritisch, maar vooral ook essentieel of nodig, zoals in critical raw materials = essentiële grondstoffen.

Cross-national is niet cross-nationaal, maar transnationaal (tussen twee landen, meestal aan elkaar grenzend), of beter nog: grensoverschrijdend.

Decompositon is niet per se decompositie, maar liever ontleding.

Discount is niet disconteren (= [een wissel] te gelde maken) of verdisconteren (met iets nadeligs rekening houden), maar negeren of buiten beschouwing laten (de toekomst meer disconteren = minder rekening houden met de toekomst).

Disruptive is niet per se disruptief, maar liever verwoestend, ontwrichtend of verstorend.

Dramatic is meestal niet dramatisch, maar bijvoorbeeld wel spectaculair, grootschalig, extreem. Een dramatische toename van het aantal ziektegevallen is correct, maar om dramatisch in een puur positieve context te plaatsen – bijvoorbeeld een dramatische toename van de werkgelegenheid – is onzin.

Drive is meestal niet drijven, maar aansporen, aansturen, aanzetten tot, impuls geven, instigeren, ondersteunen, ontwikkelen, prikkelen, stimuleren, sturen, stuwen. Een veranderdrijver is een veranderprikkel.

Met behulp van data gedreven toewijzingsalgoritmes is onzin. Dus maak ervan: met behulp van op data gebaseerde/datagestuurde toewijzingsalgoritmes. Maar correct zijn de vaste uitdrukkingen met door: de door wanhoop gedreven vluchtelingen.

Driver is niet drijver, maar bijvoorbeeld prikkel of stimulus (alleen in specifieke uitdrukkingen kunnen drijven en drijver gebruikt worden, zoals een veedrijver = iemand die vee drijft (dat is in het Engels dan weer geen driver maar een drover). Een veranderdrijver is een veranderprikkel oftewel stimulans. Verder is een drijver voornamelijk een ding dat niet kan zinken.

Engineers zijn zowel ingenieurs als technici, dus let goed op de context.

Family is meestal niet familie (= relatives), maar gezin. Familiare relaties is niet goed, want dat moeten gezinsrelaties zijn.

Fiscal is soms niet fiscaal, maar begroting, zoals in fiscale discipline = begrotingsdiscipline; fiscale stress = begrotingsstress.

Global kan wel eens globaal betekenen, maar soms zijn mondiaal of wereldwijd beter, omdat het Nederlandse globaal ook ‘ongeveer’ of ‘min of meer’ kan betekenen.

Governor is vaak geen gouverneur, maar een bestuurder of president, zoals van een bank.

Granular is niet alleen granulair in de betekenis van ‘korrelig’, het kan ook ‘zeer gedetailleerd’ of ‘fijnmazig’ betekenen – dan kun je granulair niet gebruiken. Granular information is dus zeer gedetailleerde informatie. Granulaire informatie betekent alleen ‘korrelige informatie’ (wat dat ook moge betekenen).

Identify is meestal niet identificeren, maar aanduiden, aangeven, aanwijzen, achterhalen, bepalen, beschouwen, detecteren, herkennen, onderkennen, onderscheiden, opsporen, vaststellen, in verband brengen met, zich vereenzelvigen met, waarnemen.

Merk op dat het Nederlandse identificeren impliceert dat iemand/iets al aanwezig is en dat je wil nagaan of hij/zij ook werkelijk is wat we denken dat hij/zij is. Als je een probleem identificeert, is er dus al een probleem, en je gaat dan na wat voor soort probleem dat is. Als je zegt to identify a problem, betekent dat alleen dat je wil vaststellen of er een probleem is en wat dat probleem is. In de statistiek kent men statistische identificatie: met een statistische methode wordt er vastgesteld hoe groot of hoe significant een parameter of een effect is.

Impact betekent in het Engels schok, botsing, inslag, krachtige inwerking, dus altijd iets heftigs. Die heftigheid lijkt in het Nederlands verdwenen te zijn, want impact wordt te pas en te onpas gebruikt als er gewoon invloed, inwerking, effect, draagwijdte of gevolgen bedoeld wordt.

Incremental is meestal niet incrementeel, maar wel: oplopend, stijgend, aangroeiend, toenemend, (periodiek) verhoogd. Als vakjargon kan incrementeel wel gebruikt worden.

Industry is lang niet altijd industrie, maar vaak bedrijf of branche. Industrial company is gewoon een bedrijf en niet een ‘industriebedrijf’ (wel ‘industrieel bedrijf’ ter onderscheiding van een ander soort bedrijf). Informatie-industrie = informatiebranche. Een term als toeristenindustrie is ooit een anglicisme geweest, maar intussen ingeburgerd.

Informed is niet alleen geïnformeerd, maar ook: als informatie dienend voor, of op de hoogte zijn van, er verstand van hebben, ter zake kundig, competent. An informed MP is niet een geïnformeerd Kamerlid, maar een Kamerlid dat van de zaken op de hoogte is, er verstand van heeft. Een geïnformeerde discussie voeren moet zijn: een ter zake kundige discussie voeren.

Invest is vaak niet investeren, maar beleggen.

Legitimation en legitimacy worden in het Engels vaak door elkaar gehaald, maar ook de Nederlandse varianten zorgen voor verwarring. Legitimatie heeft betrekking op het controleren of iemand inderdaad is wie hij/zij zegt te zijn (vergelijk identificatie). Legitimiteit is een juridisch begrip en betekent wettelijk toegestaan, dat het gezag van een persoon of instantie een wettelijke grondslag heeft. De ministeriële heroverweging ontbeert democratische legitimatie is dus onzin, het moet zijn: de ministeriële heroverweging ontbeert democratische legitimiteit, want het gaat om de wettige grondslag van de democratie, niet om de vraag of de democratie met een identiteitsbewijs kan aantonen dat het inderdaad de democratie is.

Line up is geen oplijnen, zoals in: voor het hek lijnen de demonstranten zich op – stond in de Groene. Schrijf: vormden de demonstranten een rij.

Make is dikwijls niet maken maar nemen, doen et cetera: to make a decision is niet een beslissing maken, maar een beslissing nemen. Ook: make an effort is niet een poging maken maar je inspannen voor iets of een poging doen tot iets.

Massive is niet altijd massief, maar bijvoorbeeld ook aanzienlijk, enorm groot, gigantisch. Zoals in: Door deze exogene schok ontstaat er wereldwijd plotseling een massieve en supersnelle terugval in de omzet en inkomens. Lees: gigantische terugval.

Materialize is vrijwel nooit materialiseren (een stoffelijke vorm aannemen), maar bijvoorbeeld wel concretiseren, van de grond komen, zich manifesteren, ontstaan, opdagen, aan de oppervlakte komen, plaatsvinden, verwachte resultaten opleveren, sprake zijn van, tot stand komen, uitkomen, verschijnen, verwezenlijken, te voorschijn komen. Keuze genoeg.

Miss is niet missen, maar ontbreken. Iemand kan een boek missen, bijvoorbeeld omdat het niet meer in de kast staat (ik mis dat boek). Dat boek ontbreekt dan in de kast. ‘Dat boek mist in de kast’ is fout.

Position is niet per se positie, maar ook baan, betrekking, functie.

Post-war is niet post-oorlog, maar na de oorlog, evenzo post-crisis = na de crisis.

Potential is niet potentiaal (behalve in de natuurkunde), maar potentieel. Employment potential is werkgelegenheidspotentieel (dus het beschikbare vermogen).

Pre-war is niet pre-oorlog, maar vóór de oorlog, Evenzo pre-crisis = vóór de crisis.

Rationing betekent rantsoeneren. Soms komen we rationeren tegen: dat woord bestaat niet.

Robust is wel robuust in de statistiek, maar anders liever: aanzienlijk, ferm, krachtig, solide, sterk, stevig, uitstekend. Een robuust (computer)systeem is een betrouwbaar (computer)systeem.

Score is scoren in de betekenis van ‘resultaat/succes behalen’, ‘doelpunt maken’. Kies anders voor bijhouden, noteren, toekennen (van punten), afzetten, weergeven (bijvoorbeeld op een schaal van 0 tot 10).

Start is lang niet altijd starten. Denk ook eens aan aanvangen, beginnen, ingaan. Het lijkt erop dat tegenwoordig alles per se moet starten, dus van stilstand plotseling in snelle beweging komen. Deze wet start in 2020 klinkt alsof die wet in de startblokken stond en na de knal wegrent. Schijf liever deze wet gaat in 2020 in.

Substantial is niet altijd substantieel, maar vooral aanmerkelijk, aanzienlijk, beduidend, degelijk, fundamenteel, gedegen, heel groot, hoofdzakelijk, krachtig, wezenlijk. Substantieel, starten en impact lijken steeds meer een rijkdom aan Nederlandse woorden te verdringen.

In tandem with is niet in tandem met, maar in combinatie met, tezamen met, in samenwerking met. Een tandem is een fiets waar je met zijn tweeën op rijdt.

Text book is geen tekstboek (en zeker geen tekst boek), maar een leerboek. En een text-book example is geen leerboekvoorbeeld maar een schoolvoorbeeld.

Timely is niet altijd tijdig. Afhankelijk van de context kan het ook vrijer vertaald worden. Zo wordt timely statistics in de meeste officiële EU-documenten vertaald als actuele statistieken, want het gaat er niet om dat die statistieken ‘op tijd’ zijn (dus niet ‘te laat’) , maar dat ze data bevatten die op dat moment relevant (dus actueel) zijn.

Typical(ly) is niet altijd typisch, maar bijvoorbeeld doorgaans, gewoonlijk, veelal, gemiddeld.

2. Onnodig Engels

Geen anglicismen in de zin van een verkeerde betekenis, ingegeven door de Engelse betekenis, maar in de zin van dat Engels onnodig is als er ook een gangbaar Nederlands equivalent bestaat. Hier een bloemlezing.

•Difference-in-differences-analyse moet volgens de stijlregels van ESB zo blijven, maar verschil-in-verschillenanalyse is intussen wel ingeburgerd en werd ook in ESB gebruikt.

•Educational mismatch kan zonder problemen vertaald worden met niet-aansluitende opleiding. Daarentegen lijkt mismatch in een behoefte te voorzien omdat er geen kort Nederlands equivalent voor bestaat.

•Equity is eigen vermogen.

•Hedge fund is hedgefonds (fonds verstopt ‘achter de heg’). Hedge is in deze financiële context niet te vertalen, de rest wel).

•Incentives zijn prikkels of stimulansen.

•Journal is gewoon een [wetenschappelijk] tijdschrift.

•Le capital au XXIe siècle is de titel van het boek dat Piketty schreef. Het is in het Engels vertaald als Capital in the Twenty-First Century, en in het Nederlands als Kapitaal in de 21ste eeuw. Waarom zou je in een Nederlandse tekst de Engelse titel gebruiken? Kies óf voor de originele (Franse) titel, óf voor de titel van de Nederlandse vertaling.

•Moral hazard is moreel risico of moreel riskant.

•Professor is lang niet altijd een professor. Zo is een assistant professor een universitair docent. Een associate professor is een universitair hoofddocent. Dat is trouwens Amerikaans-Engels. In het VK hebben ze het over een lecturer resp. senior lecturer, wat natuurlijk – net als het Nederlands – veel minder interessant klinkt dan ‘professor’.

•Social media kan zonder problemen sociale media worden. En media is natuurlijk meervoud (net als data).

•Stockholm University is een vertaling maar niet de officiële naam, want dat is Stockholms universitet: ook als de website in het Engels is, blijft de naam Zweeds. Waarom zou je in een Nederlandse tekst dan een Engelse vertaling gebruiken? Als je bang bent dat het Zweeds niet begrepen wordt, geef dan de omschrijving: Universiteit van Stockholm. Daarentegen kan Turun Yliopisto natuurlijk het beste vertaald worden als Universiteit van Turku, want de Finse naam is niet herkenbaar. Tilburg University kan niet ‘vertaald’ worden omdat deze universiteit het Nederlands heeft afgeschaft – volgens velen onnodige gewichtigdoenerij, en nogal aanmatigend jegens buitenlanders om te denken dat die niet zouden snappen wat Universiteit van Tilburg zou betekenen.

•Willingness to pay is betalingsbereidheid.

Ook Nederlandse woorden die verwantschap met het Engels vertonen en min of meer dezelfde betekenis hebben, kunnen soms beter vermeden worden als ze minder gebruikelijk zijn of onnodig gewichtig overkomen. Zo is assumption in het Engels neutraal, maar assumptie klinkt in het Nederlands deftig en is minder gebruikelijk. Kies dan liever voor veronderstelling of aanname. Ook de compositie van de groei is raar, hoewel compositie hetzelfde kan betekenen als het Engelse composition. De samenstelling van de groei klinkt veel natuurlijker.

Soms kan het Engels beter blijven staan, omdat de Nederlandse ‘vertaling’ geen echte vertaling, laat staan correct Nederlands, is. Een goed voorbeeld is duration. Duratie bestaat niet, en duur heeft (in financieel jargon) niet de specifieke betekenis van duration (definitie: het gewogen gemiddelde van de looptijden van een verzameling vastrentende waarden).

3. Interferentie

De op het Engels gebaseerde grammatica, spelling of interpunctie die in het Nederlands fout is, zijn feitelijk geen anglicismen, maar is eerder een kwestie van interferentie. Enkele veelvoorkomende fouten:

•Dummies is het Engelse meervoud van dummy, maar dummy’s is Nederlands (vergelijk baby’s en niet babies).

•Market failures kan het meervoud zijn van market failure. Maar marktfalens is onzin, want het gaat om het falen van de markt. Falen is een zelfstandig gebruikt werkwoord. Vergelijk: grasmaaien is het maaien van het gras; autorijden is het rijden in een auto. Geen mens zegt ‘de grasmaaiens’ of ‘de autorijdens’. Even raar is dus ‘de marktfalens’.

•Trade-off is niet afruil, maar uitruil: het gaat om ‘ruilend uitwisselen’, je ruilt iets uit tegen iets anders. Niet te verwarren met afruil = belangen wederzijds opofferen of inwilligen, dus compromissen sluiten, of inruil = je levert iets in (een oude auto) en krijgt er iets anders voor terug/in de plaats (nieuwe auto).

•Het Engelse China’s export sector is niet China’s exportsector, maar de Chinese exportsector (exportsector is één woord). Dus geen genitief-s in het Nederlands. Daarom ook niet de ECB’s Single Supervisory Board, maar: de Single Supervisory Board van de ECB.

•Het Engels schrijft continue. In het Nederlands is het continu (zonder e), tenzij er een verbuigings-e volgt (die je dan ook uitspreekt): zijn continue gezeur (vergelijk: zijn voortdurende gezeur). Maar als we in de supermarkt lezen: wij houden continue de prijzen van de concurrenten in de gaten, is dat dus fout.

•Het Engels schrijft the data is; in het Nederlands is het de data zijn, want het komt van het oorspronkelijke enkelvoud datum. Evenzo is media het meervoud van medium.

•Het Engels gebruikt vaak hoofdletters als dat in het Nederlands niet moet. Zo worden afleidingen van eigennamen met een kleine letter geschreven. Engelse woorden als Marxism en New-Keynesian zijn in het Nederlands daarom marxisme en nieuw-keynesiaans, ook al gaat het om Marx en Keynes. Sommige eigennamen zijn in de loop der tijd soortnamen geworden; ze krijgen dan geen hoofdletter meer. Ooit waren Aspirine en Internet merknamen, tegenwoordig gaat het om algemene aanduidingen (soortnamen), en daarom schrijven we aspirientje en internet met een kleine letter.

Komma’s

In het Engels staat vaak een komma na een eerste zinsdeel – vaak is dat een lang onderwerp – zoals in (onderwerp vetgedrukt):

A much more frequent foible in the writing of inexperienced students, is the habit of putting a comma between a long subject and a predicate (as here).

Of in (lang zinsdeel vetgedrukt):

In an interview with the Guardian, Hollande called for schoolchildren to be taught that violence at home was unacceptable.

In het Nederlands is zo’n komma fout, dus haal die achter het vette zinsdeel weg: Een vaak voorkomende zwakheid in de teksten van onervaren studenten, is de gewoonte om een komma achter een lang subject en het predicaat te zetten (zoals hier).

In een interview met the Guardian, riep Hollande op dat schoolkinderen geleerd moet worden dat geweld in huis onacceptabel is.

Ook in deze zinnen is de komma na het vette zinsdeel fout:

Een analogie met het ontstaan van de markteconomie, leert echter dat eigendomsrechten cruciaal zijn.

De combinatie van een grotere vraag naar acute zorg en het wegvallen van overige zorg, zal ervoor zorgen dat de ziekenhuiskosten op macroniveau gaan toenemen.

De vette delen zijn het lange onderwerp: haal de komma erachter weg.

Daarentegen hoort er wel een komma tussen twee werkwoorden te staan, zoals in: De kans om aan een laag inkomen te ontsnappen, is tussen 2003 en 2017 licht afgenomen. Of: Het enige waar de verplichte pensioenspaarder recht op heeft, zijn de toegezegde pensioenbetalingen.

Meer hierover is te vinden op

taaladvies.net/taal/advies/vraag/461/komma_na_eerste_zinsdeel/

Vooral Amerikanen houden van een komma voor and: A, B, and C. Dit moet worden: A, B en C., dus géén komma tussen B en en.

In Angelsaksische landen schrijf je in getallen een decimale punt en een komma om de duizendtallen te scheiden. Wij doen dat andersom. Dus geen 0.5 of .5, maar 0,5. Geen 43,000 maar 43.000. Grafieken en tabellen die met Excel gemaakt zijn, gaan hier nogal eens de mist in. Toch kun je in Excel de correcte Nederlandse conventie aanpassen.

4. Engelse ziekte

Een samengesteld woord bestaat uit een samenvoeging van twee andere woorden: keukenstoel is zo’n samengesteld woord. We schrijven dat zónder spatie aan elkaar. Het Engels doet dat anders: kitchen chair, en niet kitchenchair. Als iemand keuken stoel schrijft, dus met een foute spatie, dan noemen we dat de Engelse ziekte.

Foute spaties zijn een veelvoorkomend verschijnsel en men realiseert zich niet altijd dat zulke spaties tot een heel andere betekenis leiden dan er bedoeld wordt. Zo is een beschikbare premieregeling een regeling die beschikbaar is. Maar dat wordt niet bedoeld: het gaat om een regeling met betrekking tot een beschikbare premie, en daarom is het beschikbarepremieregeling, dus alles aan elkaar geschreven. Een lange termijnrente is een rente die lang is (wat dat ook moge betekenen), maar bedoeld wordt: langetermijnrente, dus de rente voor een langere termijn. Vrijwel altijd lezen we lange termijn rente, dus drie losse woorden (twee spaties). Dit is een ernstig geval van de Engelse ziekte die onuitroeibaar lijkt. Merk op dat het in het Engels long-term interest is, dus met een streepje tussen long en term. Ook hier geldt dus de regel dat je de begrippen ‘lang’ en ‘termijn’ aaneen moet schrijven omdat het om een lange termijn gaat, en niet om een lange rente.

Toch zijn spaties in het Nederlands soms wel juist, zoals in: Italië voldoet niet aan de doelstellingen om de schuld op middellangetermijn houdbaar te maken, de zogenaamde middellangetermijndoelstelling. In het vetgedrukte deel hoort een spatie te staan: middellange termijn, want middellang is een bijvoeglijk naamwoord bij termijn. Alleen in de samenstelling met doelstelling moet alles aaneen geschreven worden.

Ook in uitdrukkingen als Het Verenigde Naties (VN) rapport (vgl. The United Nations (UN) report) en de Age Period Cohort (APC) modellen (vgl. Age Period Cohort (APC) models) zien we hoe de foute spaties een klungelig Nederlands tot gevolg hebben: alle elementen staan los van elkaar, en omdat ze los staan, kan er een afkorting tussen haakjes tussengepropt worden. Suggesties om dit correct te doen: het VN-rapport (Verenigde Naties) en de APC-modellen (age-period-cohort). Dus eerst de correcte samenstelling met de afkorting, en vervolgens de afkorting tussen haakjes verklaren. Het kan ook andersom: het rapport van de Verenigde Naties (VN); de age-period-cohort-modellen (APC-modellen). Dus de afkorting tussen haakjes toevoegen.

De Engelse ziekte treffen we ook vaak bij samenstellingen met een afkorting aan. Hier is een koppelstreepje nodig. Het is dus VN-rapport en niet VN rapport; UWV-uitkering en niet UWV uitkering; VVD-voorstel en niet VVD voorstel (soms nog beter: voorstel van de VVD).

Koppelstreepjes worden ook gebruikt bij zogenaamde klinkerbotsing: bij samenstellingen waarin de laatste klinker van het eerste deel en de eerste klinker van het tweede deel onbedoeld één klank zouden kunnen vormen. Zo schrijven we douane-unie met een streepje tussen de e en u, omdat eu één aparte klank weergeeft. In auto-ongeluk staat een streepje omdat oo als één klank opgevat zou kunnen worden. Het Groene Boekje noemt de volgende klinkercombinaties die in aanmerking komen voor een koppelstreepje: aa, ae, ai, au, ee, ei, eu, ie, oe, oi, oo, ou, ui, uu. Alle andere combinaties kunnen níét als één klank worden uitgesproken, dus daar blijft een koppelstreepje achterwege, zoals in: massaontslag (niet: massa-ontslag) of politieagent (niet: politie-agent), want ao en [i]ea kunnen niet als één klank worden uitgesproken. Zie woordenlijst.org/leidraad7 voor meer informatie hierover.

Standard is in het Engels een bijvoeglijk naamwoord en staat dus los van het erop volgende zelfstandige naamwoord (oftewel substantief). In het Nederlands is standaard een substantief, en twee substantieven achter elkaar vormen één samengesteld substantief, dus aaneengeschreven. Het is daarom niet standaard oplossing, maar standaardoplossing. Het is daarom niet standaard economische theorie, maar economische standaardtheorie. Een standaard Nieuw-Keynesiaans raamwerk is bovendien ook fout omdat er verkeerde hoofdletters in staan. Het is een nieuw-keynesiaans standaardraamwerk. Ook al zou je in het Engels standard New-Keynesian framework schrijven.

Als aaneenschrijven leidt tot een erg lang woord, kunnen koppelstreepjes verduidelijkend werken, zoals in concurrentiepositie-verslechtering. Maar mooier is wellicht een omschrijving als verslechtering van de concurrentiepositie. Dit geldt ook voor het ernstige ziektegeval: de absolute en comparatieve voordelen analyse. Dit moet worden: de absolute- en comparatieve-voordelenanalyse. Bij absolute gaat het feitelijk om een weglatingsstreepje, want hier had absolute-voordelenanalyse moeten staan. Maar het beste is om zulke constructies te vermijden, schrijf: de analyse van absolute en comparatieve voordelen.

Het NBA (Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants) geeft een publicatie uit, getiteld Herziene NBA-handreiking 1109: accountant en corporate governance informatie. Er zal wel bedoeld worden: accountant- en corporategovernance-informatie, dus zowel accountantinformatie als informatie m.b.t. corporate governance (let ook op het weglatingsstreepje). Maar het kan ook zijn dat er bedoeld wordt: [de] accountant en corporategovernance-informatie.

De Engelse ziekte is zo’n ernstige kwaal dat Onze Taal er op de achterkant van haar lijfblad regelmatig aandacht aan besteedt, vooral als de foute spatie tot komische betekenissen leidt (Bagagedrager kussen! Nu voor € 2,95; Ik heb een tijdje geleden een graf stuk laten maken). Dat er diverse speciale websites aan gewijd zijn, zegt ook al genoeg. Op www.spatiegebruik.nl kun je foute spaties signaleren. Maar het lijkt vechten tegen de bierkaai.

Literatuur

Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje), woordenlijst en leidraad: woordenlijst.org

Taalunieversum: taalunieversum.org

Onze Taal: onzetaal.nl

Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS): ans.ruhosting.nl/e-ans/index.html

Schrijfwijzer (Jan Renkema): www.schrijfwijzer.nl