Boeken

ESB Boeken
158Jaargang 101 (4728) 18 februari 2016
T
wee Nobelprijswinnaars die
samen een boek schrijven,
dat moet wel een goed boek
zijn. Akerlof en Shiller hebben el –
kaar gevonden in een buitengewoon
interessant thema, en dat is dat vrije
markten een aantrekkingskracht
hebben op mensen die bewust an –
dere mensen beduvelen (de phishers
in de titel), maar ook dat er altijd
weer mensen zijn die misleid (wil –
len) worden (de phools). Hun reactie
is niet om dan maar de markten opzij
te zetten en een ander systeem te kie –
zen, maar om je er vooral bewust van
te zijn dat het gebeurt en dat er vang –
netten moeten worden gemaakt om
de ernstigste bijwerkingen teniet te
doen. Het klinkt een beetje als Larry
Summers, die het onlangs tijdens het
ESB-eeuwfeest had over “de pijn be –
ter verdelen”.
Het aardige en innovatieve aan dit
boek is dat het aspecten van financiële markten samen –
brengt met aspecten van gedragseconomie. Die laatste pro –
minente loot aan de boom van de economische wetenschap
ontfermt zich over de vele cognitieve tekortkomingen van
mensen. En, als je bekend bent met die tekortkomingen, dan
is daar misbruik van te maken. Zo zijn er recent een aantal
studies verschenen over de eerste besmettelijke financiële
luchtbel, die van de South Sea in 1720, waarbij het op basis
van logboeken van handelaren volkomen duidelijk werd dat
een aantal onder hen precies wisten wat ze deden. Ze ver –
kochten de effecten nog vlak voor de aanstaande uitbarsting
van de luchtbel, bewust aan hen die te weinig verstand van
de materie hadden. Wij kennen in Nederland ook de geval –
len van onkundigen die toch de wens hadden om met de –
rivaten te speculeren, en dat terwijl banken gespecialiseerd
personeel in dienst hadden. Moeten we dan mensen gaan
verbieden om bepaalde producten te kopen? Of moeten we
mensen een handje helpen door als standaardoptie de meest
risicoloze hypotheek aan te bieden? En als zij een andere ri-
sicovollere hypotheek willen, dat zij dit zelf beargumenteerd
moeten aangeven?
Akerlof en Shiller neigen naar de laatste optie. Dus, laat de
markten intact, maar bedenk manieren om verschillende
duidelijke vormen van mogelijke misleiding tegen te gaan.
Dat het niet helemaal uit te bannen is, is simpelweg te ver –
klaren uit het feit dat we als mensen tekortkomingen heb –
ben. Rekenen met rentes vindt bijna iedereen moeilijk. Aan
de andere kant, dat sparen nu nul procent rente oplevert, maar dat rood staan op je creditcard
wel gewoon zestien procent rente
kost, dat zou iedereen toch aan het
denken moeten zetten. In het boek
rijgen de auteurs een serie van cases
aan elkaar, waar op allerlei terreinen
misleiders en hun slachtoffers wor
–
den beschreven. Gelukkig hebben
de beschrijvingen geen vingerwij –
zende en vermanende ondertoon,
en worden alle gevallen nuchter be –
schreven.
De schrijfstijl maakt dat het boek
werkelijk in korte tijd kan worden
uitgelezen. Dat komt ook omdat
op twee derde van het boek het
notenapparaat en de literatuurlijst
beginnen. De auteurs beheersen de
materie tot in de vingertoppen, en
soms komt dat iets te triomfantelijk
over. Het boek volgt het stramien
dat met auteurs als Malcolm Glad –
well en Steven Levitt is ingezet, en
dat het prettig leesbaar maakt. Voorbeelden komen door
het boek heen steeds weer terug , en aldus worden de ar –
gumenten opgebouwd. Voor ingewijden in het vakgebied,
die na korte tijd de clou al wel door hebben, wordt wel vaak
hetzelfde gezegd, maar voor een nieuweling die de nuance
zoekt, biedt het boek rijke inzichten. Die nuancering is wel
belangrijk in een tijd waarin ‘de economie’ van alles wordt
verweten, en waar economische wetenschappers wegkijkge –
drag wordt nagegeven, en dus is dit boek zeer aan te bevelen
voor de beginnende medewerker van een ministerie of poli-
tieke partij.
Voor economische wetenschappers introduceert dit lees-
bare boek wel een uitdaging. Vrijemarktwerking mag dan
het beste zijn van alle mogelijke economische systemen, het
heeft ontegenzeggelijk nadelige neveneffecten. Economen
ontkomen er niet aan om hier studie naar te verrichten en
maatregelen te bedenken die de mogelijkheid van ‘phishing’
reduceren, maar ook de kennisachterstand van mogelijke
‘phools’ doen verminderen. Nudging-opties kunnen hier
nuttig zijn, en wellicht ook andere creatieve maatregelen.
Met de auteurs moeten we overigens niet vergeten dat er
altijd wel phishers en phools zullen blijven bestaan, dus het
helemaal dichttimmeren zoals sommigen zouden willen, dat
gaat simpelweg niet. Echter, de pijn verzachten en de pijn
eerlijker verdelen, dat kan wel. Markten en ethiek, een ra –
zend interessant en actueel onderwerp, en daarom ook een
boek dat op het juiste moment is verschenen. Het is een
aanrader.
Boeken
Auteurs George A. Akerlof
en Robert J. Shiller
Titel Phishing for Phools, the economics of manipulation and deception
Uitgever Princeton University Press, 2015
PHILIP HANS FRANSES
Hoogleraar en decaan aan de Erasmus Universiteit Rotterdam