“Heeft een MKBA nut? Maakt liefde blind? Herinnert u zich de opmerking van Keynes over madmen in authority?”
Column ESB
MKBA is een
reus op lemen voeten
I
oplossingen geïdentificeerd zijn, moeten
n het Ten geleide van het onlangs
alle effecten in kaart worden gebracht.
verschenen dikke ESB-dossier
Denken dat te kunnen doen getuigt van
‘MKBA: Maatwerk in gebruik’ stelt
zelfoverschatting, zeker bij projecten met
Hanneke Schuiling, DG Rijksbeeen lange horizon. Bijvoorbeeld: wat is het
groting bij het Ministerie van Financiën,
effect van door nieuwsgierigheid gedreven
terecht dat een maatschappelijke kostenonderzoek? Als we het zouden kunnen bebaten-analyse alleen nut heeft als deze
schrijven, zou onze nieuwsgierigheid al bemethodologisch verantwoord is. De vraag
vredigd zijn. Een effectanalyse bevoordeelt
naar de wetenschappelijke fundering komt
kortetermijndenken.
in het Dossier echter nauwelijks aan de
Ten tweede: de effecten moeten vervolgens
orde. De auteurs lijken zich niet bewust van
gekwantificeerd worden en waar mogelijk
het feit dat een MKBA op welvaartseconoop geld gewaardeerd. Hier ontstaat een
misch drijfzand berust en gaan verder met
tweedeling tussen een balans in euro’s en
hun business as usual, alsof er in de laatste
een vuilnisbak van andere, ongelijksoortige
zeventig jaar in de economische wetenEric van damme
effecten. De menselijke psychologie doet
schap niets relevants gebeurd is.
Hoogleraar aan de Universiteit
vervolgens zijn werk en maakt alles van
Ook minister Dijsselbloem lijkt weinig van
van Tilburg
waarde weerloos. Tegenwoordig focussen
die ontwikkelingen meegekregen te hebeconomen echter juist op deze rest. Ze richben. In de Kamerbrief (TK 33750 IX, 9)
ten zich op de hogere etages van Maslow’s
waarmee hij de door CPB en PBL opgestelde Algemene leidraad MKBA aanbiedt, toont hij zich een eco- piramide omdat niet-materiële zaken een hogere marginale bijdrage
nomisch imperialist en spreekt hij de ambitie uit om MKBA’s breed aan ons welzijn leveren dan de financiële zaken die op de balans staan.
toe te passen. Maar de minister meent dat aloude markttechnieken En dan als derde. “Bij de MKBA is de waardering van effecten geingezet kunnen worden: “Het in geld waarderen van dergelijke ef- baseerd op de betalingsbereikbaarheid van consumentenâ€, stellen
fecten [waarvoor geen marktprijzen bestaan, EvD] is steeds beter Renes en Romijn, de opstellers van de Leidraad, in het Dossier. Wat
mogelijk.†Daar denken wetenschappers toch echt anders over. die betalingsbereidheid precies is en wat de fundamentele probleVooruitgang in de wetenschap bestaat ook in het erkennen dat we men van dat concept zijn, zijn vragen die in het Dossier niet aan de
orde komen, en in de Leidraad veel te weinig aandacht krijgen. Stel
dingen vroeger verkeerd deden.
De minister schrijft ook: “De MKBA is gebaseerd op de gedachte dat beslist moet worden of een schilderij aan A of R moet worden
dat de totale welvaart, in brede zin, stijgt wanneer diegenen die toegewezen, en dat A er meer voor over heeft, maar dat R een grohun welvaart zien stijgen (…) degenen die hun welvaart zien dalen, ter budget heeft. Een MKBA gaat uit van marktwaardering en let
kunnen compenseren.†Deze gedachte, met daarin begrepen dat vooral op de betalingscapaciteit. Net als een veiling wijst ook een
daadwerkelijke compensatie niet nodig is, is een ernstige misvat- MKBA het schilderij aan R toe. Zelfs in het financiële compartiting. Beleid kan niet op dit waandenkbeeld gebaseerd worden. De ment is een MKBA systematisch biased ten voordele van rijken en
bedrijven. Waarom een dergelijke oneerlijke methode gebruikt zou
slachtoffers van de NAM vinden de econoom aan hun zijde.
De spagaat in de Kamerbrief is dat gesteld wordt dat een MKBA bij moeten worden is volstrekt onduidelijk (Sunstein, 2007).
welvaartsvraagstukken breed kan worden ingezet, maar ook dat een Ten vierde is er ten slotte de vraag hoe over verschillende individuen
MKBA minder geschikt is als rechtvaardigheid of moraliteit een rol geaggregeerd kan worden. Simpel optellen, zoals bij een MKBA gespeelt. De gedachte dat deze aspecten gescheiden kunnen worden, beurt, kan alleen als alles in geld uitgedrukt kan worden en als het
is achterhaald. Een rechtvaardige, moreel juiste samenleving draagt marginale nut van een euro voor iedereen gelijk is. Beide verondersterk bij aan ons gevoel van welbevinden, en dus aan welvaart in stellingen zijn empirisch gefalsificeerd.
Snapt u waarom deze aspecten in het Dossier niet aan de orde kobrede zin.
Ook in het Dossier en in de onderliggende Leidraad zijn veel voor- men? Heeft een MKBA nut? Maakt liefde blind? Herinnert u zich
beelden van misvattingen, achterhaalde ideeën en ongerechtvaar- de opmerking van Keynes over madmen in authority?
digde zelfoverschatting te vinden. Ik noem er slechts vier.
Ten eerste: het Dossier beschrijft het MKBA-stappenplan dat literatuur
doorlopen moet worden. Nadat het probleem en de mogelijke Sunstein, C.R. (2007) Willingness to Pay vs. Welfare, 1 Harv. L. & Pol’y Rev, 303.
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
Jaargang 99 (4698) 20 november 2014
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
717