Promotie

promotie
Binnen de economische wetenschap
beroemde januari effect, dat laat
is de gedragseconomie, behavioral
zien dat aandelenrendementen in
economics, sinds een aantal jaren
januari structureel hoger zijn dan
sterk in opkomst. De geschiedenis
in december. Vanaf begin jaren
van de gedragseconomie begint
negentig verbreedde behavioral
aan de faculteit psychologie van
finance zich en vond de naam
de University of Michigan in de
behavioral economics, oftewel
jaren vijftig van de twintigste eeuw.
gedragseconomie, ingang.
Onder leiding van psychologen als
Een heikel punt in het incorporeClyde Coombs en Ward Edwards
ren van het werk van Kahneman
ontstond daar een nieuwe wetenen Tversky in de economie was de
schappelijke aanpak van menselijk
term normatief. Voor Kahneman
keuzegedrag, behavioral decision
en Tversky was normatief de
research gedoopt. De focus in deze
noemer waaronder alle univernieuwe discipline was de empirische
sele regels voor rationeel gedrag
vraag of, en zo ja wanneer, indivigeschaard werden, waarbij norduen fouten maken in hun keuzege- Heukelom, F. (2009)
matief tegenover het descriptieve
m
drag. Bijvoorbeeld of individuen in Kahne­ an and Tversky and
domein van daadwerkelijk keuzeeen loterij wel altijd het lot met de the making of behavioral
gedrag stond. Voor de economen
econo­ ics. Amsterdam:
m
hoogste verwachte waarde kiezen.
echter, verwees normatief naar het
U
Hierbij golden verwachte keuzetheo- ­ niversiteit van Amsterdam.
domein van de politici, iets waar
rie, logica en bayesiaanse statistiek
ze zich als waarde­ rije wetenv
als een set regels voor hoe men een rationele keuze
schappers buiten dienden te houden. Uiteindelijk
maakt. Dit werd onder de noemer van normatieve
werd dit probleem opgelost door de termen normatief
theorie samengevat.
en descriptief van Kahneman en Tversky te vervangen
In tegenstelling tot zijn leermeester Edwards, ontdoor de termen volledige ­ ationaliteit en beperkte
r
stond bij Amos Tversky gedurende de jaren zestig
rationaliteit.
de overtuiging dat behavioral decision research
Tot de opkomst van de gedragseconomie begrepen
een fundamenteel probleem had omdat zijn expeeconomen zichzelf als waardevrije wetenschappers die
rimenten lieten zien dat menselijk keuzegedrag
een taak hadden de beleidsmakers uit te leggen hoe
systematisch van de normatieve theorie afweek, en
de economie werkt, maar zich niet mochten bemoeien
dus niet kleine, willekeurige vergissingen waren.
met welke politieke keuzes werden gemaakt. In de
Aangezien de normatieve theorie begrepen werd als
gedragseconomie is de economische wetenschap
opgesteld voor en door normale, dat wil zeggen over
alles omvattend geworden. Het bekendste en meest
het algemeen rationele, individuen betekende dit dat
succesvolle voorbeeld hiervan zijn de pensioenspaar­
er ofwel iets mis was met de experimentele onderplannen in de Verenigde Staten. De gedragseconomen
zoeksmethode en de uitkomsten ervan dus ongeldig
weten welk percentage rationeel gezien gespaard
waren, ofwel dat de normatieve theorie niet de juiste
moet worden voor het pensioen. Daarnaast zien ze dat
beschrijving van rationeel gedrag was.
Amerikanen systematisch minder sparen en dus een
Daniel Kahneman, zelf afkomstig uit een heel
beperkt rationele keuze maken. Tot slot ­ erzinnen ze
v
andere hoek van de psychologie, bood Tversky in
een slim systeem dat ervoor zorgt dat deze beperkt
1969 een ingenieuze, conceptuele oplossing voor
rationele individuen meer gaan sparen voor hun
dit probleem. Als de normatieve theorie niet door
p
­ ensioen, bijvoorbeeld door onherroepelijke ­ fspraken
a
mensen zijn gemaakt, maar universele regels voor
te maken voor extra pensioenstortingen bij de
rationeel keuzegedrag zijn, dan kunnen zowel deze
v
­ olgende salarisverhoging. In de gedragseconomie zijn
normatieve regels als de experimentele resultaten
de beleidsmakers daarmee overbodig geworden.
overeind worden gehouden door keuzegedrag van
De gedragseconomie verbindt de economie met de
individuen te zien als systematische afwijkingen van
psychologie, en legt economen een morele verplich­
de rationele keuze zoals gedicteerd door de normating op in te grijpen zodra ze irrationeel gedrag
tieve theorie. Deze nieuwe aanpak vormde de basis
bespeuren.
voor het beroemd geworden werk van Kahneman en
Tversky, waaronder Heuristics and biases (1974) en
Prospect theory (1979).
Literatuur
Met cruciale steun van eerst de Alfred P. Sloan
Kahneman, D. en A. Tversky (1979) Prospect theory: an
Foundation en later de Russell Sage Foundation,
analysis of decision under risk. Econometrica, 47(2), 313–327.
werd de psychologie van Kahneman en Tversky
Tversky, A. en D. Kahneman (1974) Judgment under uncertainty: heuristics and biases. Science, 185(4157), 1124–1131.
vanaf begin jaren tachtig de financiële economie
binnengebrachten en ontstond behavioral finance.
Floris Heukelom
Behavioral finance bood een verklaring voor gevonUniversitair docent Radboud Universiteit Nijmegen.
den ineffi­ iënties in finan­ iële markten, zoals het
c
c

350

ESB

94(4561) 29 mei 2009

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.