Reactie op: Pensioenverwachtingen en menselijk kapitaal

Marc van der
Steeg
Wetenschappelijk
m
­ edewerker bij het
Centraal Planbureau

Scholingsdeelname van ouderen is een actueel
beleidsonderwerp. Deelname aan scholing
ligt onder ouderen behoorlijk lager dan onder
jongeren, en neemt met name sterk af vanaf
het 50ste levensjaar. Een kortere periode
waarin kan worden geprofiteerd van de investeringen in scholing is een van de redenen die
de humancapital-theorie aandraagt voor een
lagere scholingsdeelname van ouderen. Het
is deze hypothese die Montizaan en De Grip
toetsen door gebruik te maken van een verhoging in de verwachte pensioneringsleeftijd voor
werknemers in de publieke sector, veroorzaakt
door een versobering van de pensioenrechten.
Als eerste wil ik opmerken dat de auteurs op
inventieve wijze gebruikmaken van een natuurlijk experiment. Daarmee laten zij overtuigend
zien dat de versobering van de pensioenrechten heeft geleid tot een vermindering
van de motivatie voor scholingsdeelname,
wat dus ingaat tegen de voorspelling van de
humancapital-theorie. Dit roept tevens zorg op
over het effect op de productiviteit van deze
werknemers. Daarnaast wil ik drie kanttekeningen plaatsen. Ten eerste is de gehanteerde
definitie van scholing vrij algemeen. Het gaat
om “het volgen van opleidingen die nodig zijn
voor een goede uitoefening van de functieâ€.
Dit betekent dat cursussen van enkele uren
(opfriscursussen) over één kam worden geschoren met intensieve cursussen van enkele
weken of zelfs maanden. Nadere informatie
over de duur en aard van de scholing zou juist
een betere indicatie kunnen geven van eventuele effecten op productiviteit.
Een tweede kanttekening is dat het op voorhand de vraag is of in de gegeven context een
positief effect op (motivatie tot) trainingsdeelname kan worden verwacht, zoals de humancapital-theorie voorspelt. Het gaat hier om een
groep mid-vijftigers in de sector onderwijs en
overheid die relatief hoog is opgeleid. Bekend
is dat hier over het algemeen sprake is van een
relatief sterke mate van ontslagbescherming en

reactie

Reactie op: Pensioenverwachtingen
en menselijk kapitaal
vlakke loonprofielen over de resterende arbeidsduur. Beide factoren beperken de prikkel
voor ouderen om deel te nemen aan scholing
vanwege een laag verwacht rendement op
scholing voor de werknemer. Van een extra jaar
terugverdientijd mogen we in deze situatie dan
ook nauwelijks een positief effect verwachten
op (motivatie tot) scholingsdeelname. Een
verklaring voor het gevonden negatieve effect
op motivatie is dat het een kortetermijneffect
betreft op een groep werknemers die te horen
heeft gekregen dat ze opeens geen recht meer
hebben op de pensioenrechten waar ze wel
recht op dachten te hebben (een frustratieeffect). Montizaan en De Grip spreken in dit
verband van een inbreuk op een impliciet
contract. Het is echter onduidelijk of we ook
een blijvend negatief effect op motivatie
mogen verwachten van een verhoging van de
pensioenleeftijd, en of de motivatie van jongere
werknemers ook negatief beïnvloed wordt.
Een derde kanttekening is dat Montizaan en
De Grip in deze bijdrage alleen de effecten
presenteren op motivatie tot trainingsdeelname en niet de effecten op feitelijke scholingsdeelname. Uit productiviteitsoogpunt lijkt
vooral het laatste effect interessant, verondersteld overigens dat scholingsdeelname (op
oudere leeftijd) een positief effect heeft op
productiviteit. Het is daarom belangrijk of de
gevonden effecten op motivatie ook daadwerkelijk leiden tot minder deelname aan training.
In nog lopend onderzoek van dezelfde auteurs
(Montizaan, Cörvers en De Grip, 2007) is
gevonden dat de versobering van de pensioen­
rechten geen effect heeft op de feitelijke
deelname aan training. Het verlies aan motivatie zou daarom geen ernstige gevolgen kunnen
hebben voor de productiviteit.
Literatuur
Montizaan, R., F. Cörvers en A. de Grip (2007) The effects
of pension rights and retirement age on training participation: evidence of a natural experiment. Ongepubliceerd
manuscript.

ESB

april 2008

35