De wetten van de politiek
Volgens de Eerste Hoofdwet van de
Democratie zal het na de verkiezingen
betergaan in Nederland. Want alle partijen stellen lets aantrekkelijks in het
vooruitzicht. Niemand belooft zweet en
tranen, of een revolutie, of zelfs maar
een verminderde consumptie. Zelfs
Groen Links doet dat niet, want daar
betekent de soberheid die het milieu
moet redden toch nog een of twee procent groei, tegenover de twee-en-eenhalf procent van de concurrentie. En
omgekeerd hebben we ook geen enkele partij die een ongewijzigd beleid voorstaat. De VVD, meer dan welke partij
ook verknocht aan de voortzetting van
hetgeen we gewend waren, weet nog
wel een ‘beleidsintensivering’te verzinnen, al was het maar om de criminaliteit
eens flink de kop in te drukken.
Maar naast deze hoofdwet is, zoals
vaak, een aantal andere hoofd-, bij- en
nevenwetten van kracht, waardoor de
zaak behoorlijk gecompliceerd wordt.
Hier is dat vooral de Eerste Hoofdwet van
de Economie: meer van het een betekent
minder van het andere. In het geheime
jargon leidt dit tot esoterische exercities
met de marginale transformatievoet,
maar in de meer populaire vertogen horen we dat “aan alles een prijskaartje
hangt”. Het nieuwe van deze oude waarheid is dat iedereen er gaandeweg van
doordrongen lijkt. De partijen presenteren hun verlangens in de vorm van lijstjes
met extra uitgaven, die vervolgens door
het Centraal Planbureau netjes op een rij
worden gezet. Men raadplege Werkdocument no. 30 van juli 1989, waaruit blijkt
dat PvdA, D66, CDA en WD allemaal
wat extra’s in de zin hebben, zij het in
verschillende mate: van / 21 mrd. tot
/10 mrd. Erg ingrijpend is dat overigens
niet. Het moet wel anders in Nederland,
maar toch niet zo vreselijk veel anders,
en het mag niet te duur worden. Er komen getallen aan te pas, en over getallen
valtte praten, ook al is men het niet eens.
Want dat is de volgende wet die zich
opdringt: de Nevenwet van de Conflicterende Doelstellingen, en opnieuw geldt
dat iedereen er wel een beetje weet van
heeft. De meeste doelstellingen worden
door de meeste politic! onderschreven.
Meer werk, meer geld voor publieke
voorzieningen, lagere belastingen, een
lager begrotingstekort, een schoner milieu vooral – allemaal accord, maar zulke
doelstellingen zitten elkaar in de weg.
Deze wet, en niet zozeer een samenballing van rechtse of linkse tegenstrevers,
verhindert een spectaculaire beleidswijziging. Niemand heeft trek in ferme belastingverhogingen of in een versneld oplopende staatsschuld. Wel zijn de intensiteiten waarmee de partijen hun behoeften nastreven verschillend, en ook de
intensiteit van de afkeer (bij voorbeeld de
ESB 16-8-1989
spectie meer een kwestie van meevallers en retorica dan van een effectief
beleid. Zo’n overheid moet niet te veel
beloven. Dat besef is de nieuwe bescheidenheid in de politiek.
Wil dit nu zeggen dat we het allemaal
eens zijn over politieke zaken? Nee natuurlijk. In de eerste plaats niet omdat
de verschillende doelstellingen met verschillende intensiteit worden nagestreefd, in de tweede plaats omdat er
wel degelijk momenten zijn waarop de
een rechtsaf wil en de ander linksaf.
Soms gaat het teken van het gewenste
beleid verschillen. De een wil de inkomensverschillen groter maken en de
ander wil ze kleiner maken. De een wil
de arbeidstijd verkorten, de ander wil
liefst het omgekeerde. De een wil krimp
afdwingen in hele stukken van de verfiscale afkeer) verschilt. Maar dat blijft vuilende produktie en de ander wil dat
binnen de smalle marges van de politiek. niet en zoekt het meer in ‘slimme’ innoDeze worden algemeen als een realiteit vatie. Bij de euthanasie is het zonneervaren. Dat bevordert de kalmte in de klaar dat de wegen zich scheiden. Toepolitieke arena.
gegeven, dat is geen economische
Maar dit wil niet zeggen dat alles stil kwestie. Maar juist op het grensgebied
staat. Integendeel, de Wet van de Slin- van economische en niet-economische
gerbeweging – dit is een bijwet van de doelstellingen valt veel te twisten, en
vorige nevenwet – stelt in het licht dat de dan is speciaal de vrijheid in het geding
bezwaren van een regeling na enige tijd — in hoeverre mag de overheid de burvoelbaar worden, waarop corrigerende gers krasse beperkingen opleggen, bij
actie wordt ondernomen en we met el- voorbeeld terwille van het milieu? Daarkaar het oude uitgangspunt opzoeken. over denken en voelen we verschillend.
Er is echter nog een laag-bij-deDe tweeverdieners, zo had men een tijd
geleden bedacht, behoorden zwaarder grondse reden waarom het nieuwe rebelast te worden. Deze drukverzwaring lativisme en de nieuwe bescheidenheid
geen consensus teweeg zullen brenwerd in enkele volgende jaren weer on- gen. Dat komt door de Tweede Hoofdgedaan gemaakt. Zo wisselen ook cen- wet van de Democratie. Die zegt dat de
tralisatie en decentralisatie elkaar af. Er mensen in politieke clubjes zullen sais wel beweging, maar in allerlei richtin- menklonteren terwijl die clubjes elkaar
gen tegelijk. De uiteindelijke resultante is afstoten. Dat gebeurt op grand van de
vaak een kwestie van toeval.
nestgeur, het geloof, de ideologie, het
Daar komt nog iets bij. Er is een nieu- taalgebruik, de geschiedenis en – inderwe nevenwet opgedoken, die van de Be- daad! – ook nog wel eens op grand van
trekkelijke Effectiviteit van Overheids- het economische belang, waar de marmaatregelen. Een kwart eeuw geleden xisten en de public choice-school zodachten we dat het afkondigen van ge- veel werk van maken. En vergeet ook
boden en verboden betekende dat de het generatieconflict niet! Drieentwintig
geboden en verboden handelingen zich jaar geleden verklaarden enkele jongevoegden naarde regels. Dit wordt tegen- lui dat het oude bestel ziek was en moe.
woordig sterk in twijfel getrokken. Het Het bestel is nog hetzelfde, de jongelui
niet-betalen van belastingen, het over- zijn een generatie ouder, maar zo blijft
schrijden van de maximumsnelheid voor de pluriformiteit in beweging met nieuauto’s, dat alles loopt in de gaten. leder we afsplitsingen en nieuwe samenvoeweet dat de overheid haar burgers het gingen, en daardoor valt er nog wat te
ongestoorde bezit van fiets en autoradio kiezen in Nederland.
Die keuze maakt, volgens mij, wel
niet kan garanderen, en dat dioxine en degelijk verschil. In weerwil van de beander chemisch ongerief over de men- trekkelijke effectiviteit van de overheidssen worden uitgestort, hoewel dat hele- maatregelen kan een consequent en
maal niet mag. Onmacht kenmerkt Big consistent volgehouden beleid de saBrother meer dan almacht, en die on- menleving merkbaar beTnvloeden. De
macht vertoont de overheid ook als zij marges mogen smal zijn, maar als we
goede bedoelingen wil realiseren: ont- ze goed gebruiken levert dat wel degespoorde jeugd in de rails terug brengen, lijk een iets betere samenleving op. Dan
hulpeloze gehandicapten verzorgen, is die eerste hoofdwet van de democraasielzoekers toelaten – het lukt allemaal tie niet alleen maar een tautologisch
maar matig. Zelfs de sanering van de grapje.
J.Pen
overheidsuitgaven blijkt bij nadere inJ. Pen
783