ECOIMOMISCH STATISTISCHE BERICHTEN
De wet van Boyle
Volgens de wet van Boyle is van een hoeveelheid gas bij
een bepaalde temperatuur spanning maal volume constant. De wet geldt echter niet alleen voor gassen,
maar is ook in de economic van toepassing: naarmate de
ruimte afneemt, neemt de druk toe. De Miljoenennota
1982 en de Macro Economische Verkenning laten er geen
twijfel over bestaan dat als gevolg van de wet van Boyle
de druk in de economic de komende jaren hoog kan oplopen. De groei van het ree’le nationale inkomen is in
1982 naar verwachting weliswaar voor het eerst na drie
jaar weer positief, maar 1% groei is veel te weinig om de
druk te doen afnemen en alle claims te honoreren die zich in
de afgelopen jaren hebben opgestapeld.
In de collectieve sector wordt de ruimte die ontstaat
door de groei van het ree’le nationale inkomen al direct
door de snel stijgende rentelasten op de staatsschuld en
de oplopende werkloosheids- en andere sociale uitkeringen in beslag genomen. Nu in het regeerakkoord is vastgelegd dat de collectieve-lastendruk niet mag stijgen en
het financieringstekort met 1 % per jaar naar een meer
aanvaardbaar niveau moet worden teruggebracht, zal het
volume van de overige voorzieningen een ree’le daling
moeten ondergaan. Voor de nieuwbakken bewindslieden
van het kabinet-Van Agt II valt er dus minder te groeien
dan te snoeien. Voor nieuw beleid ontstaat pas ruimte
wanneer binnen de eigen begroting middelen worden
vrijgemaakt. Maar de ervaring heeft geleerd hoe moeilijk
dat is. Ook de bedrij vensector komt opnieuw krapper in het
jasje te zitten. De arbeidsinkomensquote loopt tot 96,5%
op. Wanneer van het overige inkomen de rentelasten
worden afgetrokken blijft er voor de winsten waarschijnlijk minder dan niets over. Van extra ruimte voor
versterking van de eigen-vermogenspositie en investeringsherstel is dus geen sprake. De huishoudportemonnee
ten slotte wordt ook weer dunner. Voor het derde achtereenvolgende jaar vertonen de ree’el beschikbare inkomens
een daling. In alle sectoren zal volgens de wet van Boyle de
druk dus verder oplopen.
De wet van Boyle is niet nieuw, maar in het verleden is
steeds geprobeerd er onder uit te komen. In de collectieve
sector bij voorbeeld, werd het financieringstekort opgerekt om de druk te verminderen en werden lasten naar de
toekomst en naar de particuliere sector verschoven.
In het artikel van Gerritse en Van Niekerk wordt becijferd
dat sinds 1978 bijna de helft van de uitgavengroei gefmancierd is door een vergroting van het tekort. Dat heeft
elders — bij bedrijven en gezinnen — de druk slechts
vergroot. Aan de wet van Boyle blijkt uiteindelijk toch
niet te ontkomen. Maar zoals gezegd is nu bij de
kabinetsformatie afgesproken dat in 1982 en 1983 de
collectieve-lastendruk moet worden gestabiliseerd en dat
het feitelijke financieringstekort met ten minste 1% moet
worden verlaagd. Dat zelfde werd weliswaar na de vorige
kabinetsformatie ook al afgesproken en vastgelegd in
ESB 30-9-1981
Bestek ’81, maar toen werd er door regering en parlement
nog niet zo nauw naar die afspraken gekeken. Wie 3%%
economische groei verwacht, meent zich immers wel wat
te kunnen permitteren.
Hoe weinig we ons nu in werkelijkheid echter blijken te
kunnen permitteren valt af te leiden uit een paartabelletjes
die in de Miljoenennota 1982 worden gepresenteerd. Alsde
gemiddelde ree’le groei van het nationale inkomen in de
periode 1982-1986 1% bedraagt (zoals door het CPB in De
Nederlandse economic in 1985 geraamd) en de lonen elk
jaar ree’el met 1 % dalen, dan nog moet er tot 1986 f. 16 mrd.
worden omgebogen om binnen de randvoorwaarden van
financieringstekort en collectieve-lastendruk te blij ven. De
werkloosheid mag dan na 1982 niet verder meer oplopen,
want elke 20.000 mensjaren meer betekenen weer f. 1,5 a f. 2
mrd. extra uitgaven in 1986. Blij ven de lonen ree’el op de
nullijn, dan zijn zelfs ombuigingen van f. 21 mrd.
noodzakelijk.
De druk gaat de komende jaren dus heel hoog oplopen,
daar is geen twijfel over mogelijk 1). Het is slechts de vraag
tot welke readies dat zal leiden. In de collectieve sector lij kt
opnieuw te worden geprobeerd onder de wet van Boyle uit
te komen. Haselbekkeen Van der Hoek zetten uiteen dat de
Miljoenennota 1982 weer de nodige pogingen daartoe
bevat. Via een omweg wordt opdiemanierechterslechtsde
druk op bedrijven en gezinnen vergroot. Die zullen op hun
beurt eveneens proberen de druk op anderen af te wentelen,
of uitwegenzoeken via het zwarte circuit. Het afwentelingsproces komt pas tot stilstand als de druk is neergeslagen
bij degenen die niet verder kunnen afwentelen: de bedrijven die failliet gaan, de arbeidskrachten die worden uitgerangeerd en de loon- en uitkeringstrekkers die hun levensstandaard zien dalen.
De wet van Boyle is een onverbiddelijke wet, waaraan
door afwenteling niet valt te ontkomen. De enige manier
om de druk te verminderen is het volume te vergroten. Dat
betekent investeren en produceren. Maar wanneer daarvoor middelen worden vrijgemaakt moet dat gebeuren op een manier die niet tegelijkertijd weer afwentelingsprocessen in gang zet waardoor de effecten
teniet worden gedaan. Het nieuwe kabinet zal daarvoor
moeten waken. Het is reeds als ,,vechtkabinet” betiteld.
Zal het tegen de druk kunnen opboksen?
L. van der Geest
1) Terwijl van de ,,ombuigingen 1982″ (f. 5 mrd.) een groot deel
nog niet is geconcretiseerd, heeft de verlaagde groeiraming van
het CPB inmiddels al weer een nieuwe ,,problematiek” doen
ontstaan.
941