Zuid-Afrika voor de grote
sprong
Wie op dit moment een reis maakt door Zuid-Afrika,
treft een land aan dat bezig is zich af te zetten voor
de grote sprong in het diepe. Overal gebeurt dat in
een sfeer van nerveus optimisme: enerzijds nervositeit over de oplopende spanningen op korte termijn, anderzijds optimisme over de bereidheid van
alle partijen om elkaar op lange termijn boven water
te houden.
Wie spreekt met Zuidafrikanen over verleden, heden en toekomst van hun land, kan er alleen maar
verbaasd over zijn dat een achteraf zo breed verafschuwd systeem als de apartheidspolitiek zo lang
heeft kunnen standhouden. Vaak wordt de Nederlandse bezoeker er fijntjes aan herinnerd dat het zijn
landgenoot Verwoerd is geweest die verantwoordelijk was voor de hechtheid van de onderliggende
dogmatiek. Met een ten minste even groot gevoel
van verbazing is te constateren dat op dit moment
in ontzagwekkend tempo getimmerd wordt aan een
“structuur voor het nieuwe Zuid-Afrika.
Oude gevoelens van argwaan zijn zeker nog niet
verdwenen, en verklaren goeddeels de bedreigde
overgangsonderhandelingen binnen CODESA, de
Convention for a Democratic South Africa. Tegenover de angst van de regering voor de tirannie van
een zwarte ANC-meerderheid staat de angst van het
ANC voor een aanhoudend blank veto op elke ingrijpende verandering. Maar noch de talrijke irritaties,
noch de veelvuldige ruzies kunnen verhullen dat
alle hoofdpersonen de onomkeerbaarheid van het
veranderingsproces onderkennen, en daarmee de
noodzaak om elkaar als het maar enigszins kan stevig vast te houden. Zo is Zuid-Afrika driftig op zoek
naar nieuwe mechanismen van nationale samenwerking, naar nieuwe mogelijkheden voor een nationale solidariteit.
De rol van werkgevers en werknemers in dat proces
is een opmerkelijke. Net zoals het bij het ANC lastig
omschakelen is van bevrijdingsbeweging naar reguliere politieke partij, is het niet eenvoudig voor de
grote vakcentrale COSATU om te schakelen van
maximale strijdbaarheid naar nationaal verantwoordelijkheidsbesef. Toch is dat laatste absoluut noodzakelijk om Zuid-Afrika in de komende jaren te helpen aan de sterke economische groei, die volgens
alle betrokkenen het medicijn bij uitstek zou zijn tegen de naweeen van de apartheidspolitiek.
Maar wil de angstaanjagende werkloosheid substantieel kunnen worden teruggebracht, dan is het essentieel dat ook de vakbeweging erkent dat het huidige loonniveau in Zuid-Afrika, ten opzichte van de
zeer lage produktiviteit, veel te hoog is. Dan is het
evenzeer essentieel dat werkgevers en werknemers
in de private sector er op toezien dat de publieke
sector, die in Zuid-Afrika toch al uit zijn krachten gegroeid is, niet nog verder uitdijt in een poging om
simpelweg naast elke blanke ambtenaar een zwarte
ambtenaar te zetten. Dan is het, kortom, essentieel
ESB 1-7-1992
om te komen tot een aantal verstandige afspraken over de bijdrage die
door overheid, werkgevers en vakcentrales aan de economic van het
nieuwe Zuid-Afrika geleverd zal
moeten worden.
Het is pikant voor een Nederlandse
bezoeker om waar te nemen hoe
op dit moment in Zuid-Afrika gegoocheld wordt met varianten op
onze Stichting van de Arbeid en
onze Sociaal-Economische Raad,
en haast komisch om te zien hoe
een discussie van bijna vijftig jaar
over de voor- en nadelen van de
Nederlandse overlegeconomie er in
een paar maanden wordt doorlopen. Zorg over het primaat van de politick,
A.H.G. Rinnooy Kan
angst voor onwerkbare gedetailleerdheid,
twijfels over trage besluitvorming: het komt allemaal even bekend voor. En toch staat absoluut vast
dat voor Zuid-Afrika in deze fase een breed draagvlak voor nationaal sociaal-economisch beleid buitengewoon nuttig zou werken, evenzeer als vaststaat dat de Nederlandse omgangsvormen op dit
punt toe zijn aan bijstelling en vernieuwing.
Er is volop materiaal voor een brede tripartiete agenda. Zo is er een dramatische achterstand in scholing. Er is een al even dramatische achterstand in
woningbouw. Er is een opgezwollen fiscaal stelsel,
waarbinnen de lasten in opvallend sterke mate gedragen worden door de individuele belastingbetaler, niet in de laatste plaats door het ontbreken van
elke inflatiecorrectie. En er is de noodzaak van hernieuwde aansluiting bij alle internationale organisaties, van waaruit de totstandkoming van het nieuwe
Zuid-Afrika ondersteund kan worden; dat zijn niet
alleen IMF en Wereldbank, maar ook de International Labour Organisation en de International Organisation of Employers.
De Zuidafrikanen verwijzen graag naar een onderverdeling van de wereldbol in vruchtenpartjes om
het bijzondere belang van hun relatie met Europa te
onderstrepen. De bijzondere betrokkenheid van Nederland bij het historisch wel en vooral wee van
Zuid-Afrika wordt onverminderd geciteerd. Met dubbele belangstelling wordt dan ook binnen Europa
de opstelling van Nederland gevolgd. Het is te hopen dat Nederlandse ondernemingen bereid zullen
zijn het voortouw te nemen als in de toekomst de investeringen in Zuid-Afrika verder gaan aantrekken.
In het bijzonder liggen er voortreffelijke kansen
voor ons midden- en kleinbedrijf, een sector die in
Zuid-Afrika relatief nog onderontwikkeld is. Als het
ingewikkelde onderhandelingsproces in Zuid-Afrika
inderdaad leidt tot politieke en economische stabiliteit, dan ontstaat een gouden kans voor de economische opbloei van het gehele zuidelijke continent.