Uit de oude doos: werklozen laten werken voor hun uitkering

Onlangs was er flinke ophef over het plan van een Deventer wethouder om bijstandsgerechtigden in te zetten in de thuiszorg. Toevallig vond ik recent een “betoog” van mijzelf, geschreven in de zesde klas van de middelbare school (1994 of 1995). Dit betoog gaat over de voor- en nadelen van het toenmalige plan om werklozen een deel van hun uitkering te laten terugverdienen. Inderdaad, bijna twintig jaar geleden was er al discussie over het aan het werk zetten van werklozen. Hieronder volgt mijn betoog van destijds; ik heb niets aan de tekst veranderd. Eronder volgt een naschrift.

Inleiding

Ongeveer 500.000 mensen in Nederland zijn vandaag de dag werkloos en ondanks de aantrekkende conjunctuur blijft dat aantal alleen maar toenemen. Zo’n 200.000 mensen (van die 500.000) behoren tot de groep langdurig werklozen. Deze mensen zitten al één jaar of langer zonder baan en ontvangen van het Rijk een bijstandsuitkering. Vaak zijn dit de laaggeschoolde arbeiders, die niet aan een baan kunnen komen omdat de werkgevers hen (door het relatief hoge minimumloon) “te duur” vinden.

Hoe langer je werkloos bent, hoe kleiner de kans op een baan wordt. Langdurig werklozen hebben daardoor nauwelijks uitzicht op een baan.

Vorig jaar oktober heeft Jacques Delors, de toenmalige voorzitter van de EC, het idee gelanceerd om de langdurig werklozen een deel van hun uitkering zelf te laten verdienen door het verrichten van klusjes voor particulieren en anderen. De uitkeringen zouden dan verlaagd kunnen worden tot bijv. 70% van hun huidige niveau. De overige 30% zou de werkloze dan zelf moeten verdienen door het verrichten van klusjes. Op het postkantoor zouden dan dienstenbonnen te koop moeten zijn, die je als particulier kunt kopen. Met zo’n dienstenbon zou het mogelijk zijn een werkloze te “huren” om bijv. je gras te laten maaien, waarmee de werkloze een deel van zijn uitkering zelf verdient. Ook bedrijven kunnen gebruik maken van de dienstenbonnen.

In Nederland werd en wordt heel uitvoerig over dit plan gediscussieerd en omdat ik het een interessant onderwerp vind, houd ik mijn betoog erover.

Contra-argumenten

Er kan nieuwe werkloosheid ontstaan

Omdat de dienstenbonnen voor relatief goedkope arbeid staan, kunnen werkgevers mensen ontslaan en die vervangen door de mensen die voor dienstenbonnen werken.

De overheid ontvangt minder belasting

De dienstenbonnen zijn fiscaal aftrekbaar. Dat houdt in dat je het bedrag dat je uitgeeft aan dienstenbonnen van je inkomen mag aftrekken. Over dat bedrag hoef je dan geen belasting te betalen, waardoor de overheid dus belastinginkomsten derft.

De invoering van het systeem vergt veel organisatie

De invoering van het systeem zal heel wat organisatie kosten. Wat komt er voor regeling voor werklozen die ziek worden en hun uitkering niet zelf aan kunnen vullen door het verrichten van klusjes? Wat als een werkloze niet wil werken?

Het systeem kan fraudegevoelig blijken te zijn

Op dit moment zijn er nog geen mogelijkheden tot fraude met dit systeem ontdekt, maar zoals met alle regelingen op dergelijk terrein blijkt vaak pas in de praktijk dat fraude mogelijk is. De invoering van zo’n systeem is dan ook een risico.

Pro-argumenten

Particulieren en bedrijven hebben er voordeel van omdat de dienstenbonnen fiscaal aftrekbaar zijn

Stel dat je voor 500 gulden dienstenbonnen koopt, dan mag je die 500 gulden van je inkomen aftrekken en hoef je dus minder belasting te betalen.

Werk dat nu blijft liggen, kan weer worden gedaan

Op dit moment is er een heleboel werk dat niet wordt gedaan. Het gaat hier vooral om de arbeid, waarvoor laaggeschoolde arbeiders nodig zijn. Dit werk wordt nu niet gedaan, omdat de arbeidskosten voor dat werk door het hoge minimumloon te hoog zijn. Door de invoering van het dienstenbonnensysteem kan dit werk weer rendabel worden gedaan.

Om die reden denk ik, dat de mensen die voor dienstenbonnen werken de bestaande arbeidskrachten in bedrijven niet zullen verdringen. Ze zullen worden ingezet voor het werk dat nu niet gedaan kan worden. Bovendien zullen zij ook een groot deel van het werk verrichten, dat nu nog tot het “zwarte circuit” behoort.

De overheid heeft minder uitgaven aan bijstandsuitkeringen

Doordat bijstandsuitkeringen bijv. tot 40% van het huidige niveau gereduceerd worden, heeft de overheid dus een minder grote kostenpost hieraan. Dit positieve effect kan het negatieve effect van de verminderde belastingopbrengsten compenseren.

Het is de enige manier om de langdurig werklozen (die kansloos zijn op de gewone arbeidsmarkt) weer aan een baan te helpen

Als deze werklozen weer aan de slag komen, dan is dat voor henzelf ook veel prettiger. De meeste mensen ervaren werkloosheid als iets afschuwelijks, omdat ze zich “nutteloos” voelen. Dankzij dit systeem krijgen de werklozen weer een gevoel van eigenwaarde. Ze doen immers weer iets. Bovendien zullen ze door de werkende mensen minder negatief beoordeeld worden, omdat ze immers voor hun uitkering werken.

Het wordt minder aantrekkelijk om werkloos te zijn, omdat je immers moeten werken voor je geld

Conclusie

Naar mijn idee moet het systeem van dienstenbonnen worden ingevoerd, omdat de voordelen de nadelen meer dan compenseren. De twee laatste pro-argumenten vind ik doorslaggevend.

Naschrift anno 2013

Eerst even de argumenten in mijn betoog langslopen. De risico’s op verdringingseffecten schat ik nu een stuk hoger in. En bijna twintig jaar later vind ik mijn conclusie van destijds nogal pover gemotiveerd. Dat de voordelen opwegen tegen de nadelen zou ik graag met harde cijfers geïllustreerd zien. Maar de grootste moeite heb ik toch wel met het idee dat je volgens dit specifieke plan een werkloze als een soort dienstmeid of butler zou kunnen inhuren om allerlei klusjes in je huis te laten doen (“werkloze, u zult werken voor uw geld, dus graag mijn keukenvloer met een tandenborstel schoon schrobben”). 

Het verbaast me dan ook niet dat het nooit wat is geworden met het plan van de dienstenbonnen. Toch zijn er recent wel wat stappen gezet om bijstandsgerechtigden te laten werken voor hun geld. In verschillende gemeenten moeten zij een deel van hun uitkering verdienen, maar sommige gemeenten zijn wat dat betreft alweer  teruggefloten door de rechter. 

Het blijft een aansprekend plan, om werklozen een deel van hun uitkering te laten verdienen. Maar de uitvoerbaarheid is een heikel punt. Ben dan ook benieuwd wat de stand van zaken over nog eens twintig jaar is.