Telewerken
Soms heb ik het idee dat hoe groter ons kantoor
wordt, hoe minder mensen er werken. Het blijkt dat
ik niet de enige ben. Telewerken en thuiswerken zijn
niet meer weg te denken sociale en economische verschijnselen geworden. Omdat men nog niet zo lang
geleden de verwachting koesterde dat telewerken
een concurrent-in functie was van autowegen en tunnels, heeft het Ministerie van Verkeer en Waterstaat
enkele jaren geleden het Platform Telewerken ingesteld. Dit Platform had – naar de eis van de tijd – een
tijdelijk karakter; het hief zichzelf onlangs op met
een congres waaraan ik een en ander ontleen1.
Er is een verschil tussen telewerken en thuiswerken. Bij telewerken is er sprake van een permanente
aansluiting van de telewerker met een systeem. Dat
kan een administratief systeem zijn, maar in toenemende mate kunnen bedrijfsprocessen vanuit de
huiskamer worden aangestuurd. Hetzelfde geldt voor
medische controle. Thuiswerken kent niet een dergelijke permanente on-line verbinding. Garnalenpellers
zijn thuiswerkers, maar veel onderzoekers, managers
en consultants werken thuis en hebben daarbij veelvuldig contact via modems, telefoon en fax, en in de
toekomst via beeldtelefonie zodat het verschil tussen
een interactieve thuiswerker en een telewerker vervaagt.
De verwachting van velen dat kabels een aantrekkelijk alternatief kunnen zijn voor wegen en tunnels
blijkt echter niet uit te komen. In 1995 verreden we
met z’n alien in Nederland 176 miljard kilometer
(CBS). Hoewel het woon-werkverkeer daarvan maar
een kwart is, is het wel verantwoordelijk voor 90%
van de ochtendfiles en 60% van de avondfiles. Hoeveel daarvan afkan door telewerk is anybody’s guess
– 15% is een veel gehoorde schatting. In ieder geval
is telewerk niet het afdoende wapen tegen files.
De stuwende kracht achter telewerk blijkt veel
meer een sociale te zijn: mensen willen graag thuis
werken. Daarmee kom je meteen op het grote knelpunt: managers wantrouwen het werken thuis. Men
kan er minder controle op uitoefenen.
Wat die controle betreft zitten velen kennelijk
nog in het model van de industriele revolutie. Hierin
waren de planning en de organsatie van het werk
strak gescheiden van de uitvoering. De uitovering
moest minitieus worden gecontroleerd om de goede
afloop te garanderen. Thans zien we in toenemende
mate dat mensen, of teams van mensen, worden belast met integrale taken, dat wil zeggen dat planning,
organisatie en uitvoering in een hand komen. Telewerken past daarbij: niet controleren wat er wordt
gedaan, maar controleren op eindresultaat. De terreinwinst van het postindustriele model op het industriele model bepaalt de mate van telwerken.
Onderzoek leert dat het niet alleen leidt tot een betere arbeidsmoraal (meer verantwoordelijkheidsgevoel)
maar ook tot produktiviteitsstijgingen van ca. 30%.
Daar moet men natuurlijk kritisch naar kijken. Een
ESB 2-8-1995
ieder die wel eens een dag thuis
werkt weet dat je enorm kunt opschieten, omdat je de gewone zorgen laat liggen en die kom je dan
op kantoor weer tegen. Maar evident is de stijging zeker.
Telewerk kan er dus voor zorgen dat er andere arbeidsverhoudingen ontstaan. Wat dit betreft staat telewerk op een lijn met zelfsturende
teams. Ik heb in deze kolom al
eens eerder betoogd dat de trend
naar integrale taken in kleine groepen een van de sterkste is in het
bedrijfsleven. Maar het is ook een
trend die nog wel een generatie
nodig heeft om echt volwassen te
worden. In groepen komt men immers allerlei
problemen tegen waarvoor men niet is opgeleid,
zoals het oplossen van conflicten.
Samengevat, telewerk past in een trend, het zal
een bijdrage leveren aan moderne arbeidsverhoudingen, het zal de motivatie van mensen ten goede komen en tot produktiviteitsstijgingen leiden, het verkeer zal er door afnemen maar niet extreme mate, en
de kantoorkosten kunnen, soms drastisch, dalen.
Telewerk schept echter ook afstand en men kan
zich afvragen wat er terecht komt van de onderneming als sociale eenheid. Ik maak me daar niet zoveel zorgen over. Men zal de sociale gelegenheden
bewust gaan creeren, een paar dagen op de hei en
dergelijke. Want het spontane contact op de gang en
bij de koffie wordt toch al minder. High tech, high
touch. Toffler zei het al.
1. Het Platform heeft met een informatief boek afscheid
genomen, Handboek Telewerken, Van Gorcum, 1995.
J.G. Wissema