E.L. Berg
Regels voor
deregulering
Regels die algemene gelding hebben beogen een wenselijk gedrag af te dwingen.
Veelal ter bescherming van een bepaald belong. Verkeersregels ter bescherming van
de voetganger, regels in de inkomstenbelasting voor buitengewone lastenaftrek ter
bescherming van de koopkracht van veelvuldig zieken, regels in het Cosmeticabesluit ter bescherming van de huid voor
hen die mooier willen lijken of blijven.
Dergelijke regels zijn enerzijds zeer doelmatig: eenmaal vastgesteld, gelden zij,
worden zij bekend geacht, hebben ze algemene werking. De rechtszekerheid is
groot, het beschermde belang goed verzekerd als we het vergelijken met een situatie
waarin de zaak niet zou zijn geregeld.
Inmiddels zijn we collectief tot het inzicht gekomen dat er vele regels tot stand
zijn gebracht die niet kunnen worden begrepen, slecht worden toegepast, nauwelijks worden afgedwongen. Daarmee is het
beoogde belang slecht beschermd, en wat
ernstiger is, het algemeen belang geschaad:
want wat is slechter voor onze rechtsorde
dan een voor ieder zichtbaar overtreden
rechtsorde? Waar ligt de grens voor het
proletarisch winkelen, door het rode licht
rijden, belasting ontduiken, voor niks met
de tram meerijden?
Een van de ,,grote operaties” van deze
regering is de deregulering, mede gestart
om het ondernemen van een overmaat aan
regels te bevrijden, en bedoeld om een
overmaat aan regels af te schaffen. Deregulering is niet eenvoudig: het is een proces
van belangenafweging, precies als regulering, en derhalve een kostbaar besluitvormingsproces. Naarmate we hogere eisen
stellen, rechtvaardiger proberen te handelen, althans op papier, meer rekening willen houden met allerlei specifieke omstandigheden, maken we meer, ingewikkelder,
moeilijker regels. Wie zegt te willen dereguleren, dient de moed te hebben van die
papieren rechtvaardigheid af te zien, in de
wetenschap dat de praktijk anders toch
proletarisch gedereguleerd wordt, en dus
niet op basis van rechtvaardigheid. Daartoe dienen de regelgevers, ook onze volksvertegenwoordigers, belangstelling te krijgen voor de uitvoerbaarheid van de wetten.
ESB 24-4-1985
Maar gelukkig zijn er ook enkele eenvoudige regels voor dereguleerders.
De belangrijkste regel is uiteraard dat
die wetten voorrang behoeven die voor
zeer velen gelden. Het is niet toevallig dat
de inkomstenbelasting al jaren lang tot
wangedrocht is uitgeroepen, en met het
jaar ingewikkelder wordt. De laatste tijd is
dat vooral een gevolg van afweging tussen
de belangen van emancipatie enerzijds en
draagkrachtoverwegingen anderzijds. Een
lusthof voor deregulering. Regels die
slechts van belang zijn voor een beperkte
groep, zijn veel minder kostbaar, eenvoudiger te handhaven. Al kan men er ook
lang over stoeien, zoals jaren gebeurde
over de vraag of in het kader van de Warenwet kwark voor 83,84 dan wel 85% uit
water mag bestaan. Er zijn echter maar enkele kwarkproducenten, en die zijn best in
staat de regels van het Kwarkbesluit te kennen en na te volgen.
Uiteraard is ook het geregelde belang essentieel. In het u vast bekende Besluit op de
heem en/of erfgronden is voor op een erf
gehouden honden geregeld, de hoogte van
de hokvloer boven de grond, de afmeting
van de ren, alsook het gebod dat er steeds
vers drinkwater moet zijn. Opsporingsbevoegdheid voor de gemeente-ambtenaar
ligt gelukkig ook vast. Nu, ook al is dit alles niet eenvoudig na te gaan, het geregelde
belang is van ondergeschikte aard. Deregulering van dergelijke maatregelen kost veel
meer besluitvormingstijd dan het aan
maatschappelijke baten zal opleveren.
Zeer geschikt voor deregulering zijn allerlei detaillistische maatregelen, die uitgaan
van de gedachte dat de mens geheel zonder
eigen gedachten is. Zo heeft er een ontwerp
algemene maatregel van bestuur ter uitvoering van de Kampeerwet bestaan, die regelde ,,voorts wordt vanwege de (kampeer-)
houder op duidelijke wijze aangegeven,
waar zich een telefoon bevindt, waarvan
kampeerders gebruik mogen maken”.
Wanneer de regelgever zo ver wil gaan, dan
vindt hij (m/v) deregulering uiteraard zeer
gevaarlijk: niets kan immers aan een ander
worden overgelaten. Mocht u menen dat
dit een met moeite gezocht voorbeeld
vormt, dan biedt ik u nog een extra aan: de
hoofdinspecteur van de vee-artsenijkunde
heeft in een mooie circulaire over ritueel
slachten de slachthuisdirecteuren niet alleen gewezen op de noodzaak van een zeer
scherp mes en andere lugubere details,
maar tevens op het feit dat zij parkeerruimte ter beschikking dienden te stellen
van hen die gaarne ritueel slachten, alsook
dat zij de openingsuren bekend dienden te
maken. Hier past slechts een ogenblik stilte. Over slagers gesproken, in de Verenigde
Staten dienen zij gladde tegels op de werkvloer te leggen ter voorkoming van onhygienische bacterienvorming, en geribbelde
tegels opdat zij niet uitglijden. Elkaar tegensprekende regelgeving behoeft niet te
worden gedereguleerd, dat is meegenomen.
Een minder eenvoudige groep regels zijn
die voorschriften die het verboden gedrag
eigenlijk niet onmogelijk willen maken,
doch de verantwoording voor eventuele
nare gevolgen willen afschuiven. Zo is het
in bijna elk zwembad verboden hard te lopen, te schreeuwen, of langs de rand te duiken, en in bijna elk zwembad gebeurt het
dagelijks. Vloeit er echter een ongeluk
voort uit dit gedrag, dan was het verboden,
en kan het de badmeester (m/v) niet worden verweten. In feite aanvaarden we dan
dat de verantwoordelijken bepalen wanneer de regels wel en wanneer zij niet behoeven te worden gehandhaafd. Deregulering lijkt dus overbodig.
Geheel achterhaalde of per abuis niet afgestrafte regels dienen uiteraard ook niet te
worden gedereguleerd: zij hinderen niemand en vormen zelfs soms kleine bestuurlijke monumentjes. Zo is het in een onzer
gemeenten ,,verboden aan schaatsenrijders, die elkaar op openbare ijsbanen tegenkomen, anders dan rechts uit te wijken,
en die anderen van achterop willen voorbij
rijden, anders dan links voorbij te rijden”.
In een andere gemeente is het verboden
grafkransen te laten verdorren: deze kunnen, op kosten van de grafeigenaar, door
de gemeente worden verwijderd.
Er zijn velen nu reeds pessimistisch over
de resultaten van de dereguleringsoperatie.
Ten onrechte, dunkt me. Wie decennia
achtereen geleefd en geregeld heeft in de
veronderstelling dat de werkelijkheid zich
naar het papier richtte, is niet in een enkel
jaar genezen. Onze volksvertegenwoordigers zullen in het bijzonder moeten worden
aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor een uitvoerbare regelgeving. Als
de nieuwe regels nu maar uitvoerbaar blijken, dan is er al veel gewonnen. Het is een
troost dat we onnodige, door niemand gekende of toegepaste regels straffeloos kunnen laten bestaan.
383