Pas op voor een liquiditeitsval in de aanpak van de coronacrisis

Het besluit van de ECB om extra geld in de economie te pompen, maar de rente niet te verlagen, stuit op onbegrip. De maatregel van de ECB sluit echter goed aan bij het op korte termijn bestrijden van de aard van de economische problemen die ontstaan door het coronavirus.

Het coronavirus veroorzaakt een bloedbad op de financiële markten. Met een daling van de AEX van 10,75% zal 12 maart 2020 de geschiedenis ingaan als de slechtste beursdag sinds ‘zwarte maandag’ 19 oktober 1987. Het inreisverbod van Trump maakte bovendien duidelijk dat het virus de wereldeconomie tot stilstand dwingt. In dergelijke omstandigheden vraagt de financiële wereld onmiddellijk om een infuus in de vorm van extra liquiditeiten. De ECB gaf donderdag gehoor aan deze oproep met een impuls van €120 miljard, maar het verlaagde de rente niet. Dit tot teleurstelling van beurshandelaren en in tegenstelling tot de actie van de Fed in de VS die de rente wel liet dalen.

Wat is wijsheid in deze uitzonderlijke economische omstandigheden? Voor een effectieve aanpak moeten we naar de kern van het probleem: de impact van de coronacrisis op de economie.

De ECB verwijst in de onderbouwing van haar besluit naar de verstoring van de productieketen. Als mensen ziek worden of preventief niet meer naar het werk gaan, staan fabrieken stil en valt productie uit. Toch zal de eerste klap naar ons oordeel niet zozeer aan de productiezijde plaatsvinden, maar aan de vraagkant van de economie.

Onzekerheid en geld

Economen weten al eeuwenlang dat er een relatie is tussen de geldhoeveelheid en het algemene prijspeil: een theorie die bekend staat als de kwantiteitstheorie. Met de hand op de geldkraan, beheerst de ECB de snelheid waarmee prijzen stijgen, de inflatie. Maar de mate waarin de beschikbaarheid van liquide middelen de prijzen beïnvloeden, hangt mede af van hoe snel een euro gemiddeld genomen van eigenaar wisselt: de omloopsnelheid van het geld. Het is precies deze omloopsnelheid die in de huidige crisis de risicofactor is. Het coronavirus veroorzaakt wereldwijd grote onzekerheid en de standaardreactie van consumenten daarop is om minder te besteden. Het geld blijft in de knip, we potten geld op. Dit betekent dat de omloopsnelheid van het geld afneemt.

De Engelse econoom Keynes beschreef deze reactie op slecht economisch nieuws ooit als een psychologisch verschijnsel. Onzekerheid leidt ertoe dat bedrijven en huishoudens bestedingen uitstellen en geld oppotten. Geld is tenslotte het meest liquide van alle activa. Het stelt bedrijven en consumenten in staat snel te reageren op veranderende omstandigheden en dat is precies wat gewenst is bij een onzekere toekomst.

De standaardreactie van de monetaire autoriteiten bij een dergelijke vraaguitval is om de rente te verlagen. De effectieve vraag kent immers twee componenten: consumptieve bestedingen en investeringen. Als huishoudens hun consumptie terugschroeven is de hoop dat een lagere rente bedrijven aanzet tot hogere investeringen. Maar bedrijven hebben als gevolg van het virus ook last van onzekerheid. Ook zij zullen de extra liquide middelen liever oppotten. Wie gaat er enthousiast zijn productie uitbreiden als volstrekt onduidelijk is of er straks voldoende klanten zijn? Keynes beschreef dit fenomeen als de liquiditeitsval.

Tot slot

Een lagere rente zal dus op korte termijn de economische impact van het coronavirus niet verzachten. De extra monetaire impuls van €120 miljard kan dit mogelijk wel, omdat de ECB hiermee direct activa opkoopt van bedrijven via het asset purchase-programma. Een direct monetair infuus voor het bedrijfsleven, om de eerste angsten te beteugelen en krimp van de economie tijdelijk te voorkomen. Dat zou ook het doel moeten zijn van andere crisismaatregelen. Zorg voor garanties, maak uitstel van betaling mogelijk en laat bedrijven ruimhartig gebruik maken van deeltijd-WW.

Alles bedoeld om onzekerheid te beperken en te voorkomen dat de val van de vraag de economie meesleurt in het dal van een recessie, die het economisch leven ook op de lange termijn negatief zal beïnvloeden. Het rente-instrument, dat al vrij bot is door jarenlange monetaire verruiming, kan op dit moment prima achter de hand worden gehouden mocht het nodig zijn consumptie en investeringen te stimuleren als de ergste onzekerheid voorbij is.